دانشنامه اقتصاد نی‌ریز

نوشته‌ها

 یکی از ویژگی‌های نواحی خشک که تقریباً اکثر نقاط ایران و ازجمله شهرستان نی‌ریز را شامل می‌گردد، شوری منابع آبی است که برای آبیاری استفاده می‌شود. شرایط آب و هوایی در این مناطق باعث شده است که دو عامل مهم زراعت، یعنی آب‌وخاک، چندان از کیفیت خوبی برخوردار نباشند. هنگامی‌که زارع، با صرف هزینهٔ نسبتاً سنگین چاهی را حفر می‌کند و به آب نسبتاً شور برخورد می‌کند؛ همواره این سؤال برای وی مطرح است که آیا می‌توان این آب را برای کشاورزی مصرف کرد؟ جواب این است که اگر با آب‌شور به نحو صحیحی روبرو نشویم سرانجام چیزی جز ناکامی به دنبال نخواهد داشت. بهره‌برداری از آب‌شور مستلزم اعمال روش‌های خاصی است. کیفیت آب آبیاری در مناطق خشک و ازجمله شهرستان نی‌ریز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مناطق نیمرخ (پروفیل) خاک محتوی مقداری نمک است که یا از هوازدگی سنگ‌های مادر به وجود آمده‌اند و یا آنکه توسط آب آبیاری واردشده‌اند. مقدار نمک موجود در آب آبیاری ممکن است به ۳۰۰۰ گرم در مترمکعب برسد، درصورتی‌که مقدار نمک آب باران از ۵ تا ۴۰ گرم در مترمکعب تجاوز نمی‌کند. با مصرف ۱۰۰ میلی‌متر از آبی که محتوی هزار گرم نمک در مترمکعب باشد مثل آن است که به هر هکتار زمین یک‌تن نمک اضافه‌شده باشد. لذا اگر بخواهیم شوری خاک و تجمع نمک در آن در حدی باشد که موجب کاهش محصول نشود، باید همراه با آبیاری عملیات زهکشی و شستشوی خاک نیز صورت پذیرد. با توجه به کمبود آب در نواحی خشک، استفاده از آب‌های نامناسب روزبه‌روز افزایش می‌یابد. این‌گونه آب‌ها یا دارای مقدار زیادی نمک‌های محلول هستند یا سدیم زیاد و یا آنکه هر دو خاصیت بد را توأماً دارا می‌باشند. بدون اعمال روش‌های مناسب استفادهٔ طولانی ازاین‌گونه آب‌ها ممکن نخواهد بود. این روش‌ها بر اساس آگاهی و اطلاع از اثرهای زیان‌آور آب‌های نامناسب پایه‌گذاری شده‌اند.

تکنیک‌هایی که در استفاده از آب‌های شور به کار گرفته می‌شوند
در هنگام استفاده از آب‌شور باید تکنیک‌های خاصی به کار گرفته شود تا دو هدف اصلی تأمین گردد. یکی از این هدف‌ها کاهش یا کنترل شوری و دیگری بهبود وضع فیزیکی خاک و بخصوص افزایش نفوذ آب در خاک است. از عملیات مهمی که در این رابطه باید صورت گیرد می‌توان موارد زیر را ذکر نمود:

۱ - کوتاه کردن فاصلهٔ بین آبیاری‌ها

با تبخیر یا مصرف آب به‌وسیلهٔ گیاه غلظت نمک در محلول خاک افزایش می‌یابد. قبل از آبیاری غلظت نمک حداکثر و بلافاصله پس از آبیاری غلظت آن در محلول خاک به حداقل خود می‌رسد. کوتاه کردن فاصلهٔ بین آبیاری‌ها موجب می‌گردد تا متوسط رطوبت خاک افزایش یابد. به‌این‌ترتیب غلظت نمک به حدی خواهد رسید که برای گیاه زیان‌آور نباشد.

۲  - انتخاب گیاه مناسب

در هنگام استفاده از آب‌شور برای جلوگیری از کاهش محصول باید گیاهان مقاومی را انتخاب نمود. البته انتخاب گیاه مقاوم مانع از شستشوی خاک یا اعمال روش‌های دیگر نمی‌شود.

۳ - شستشوی خاک

نمک‌های محلول خاک را که در لایهٔ سطحی تجمع پیدا می‌کنند می‌توان از طریق واردکردن آب اضافی شسته از دسترس ریشه‌ها دور نمود. آب اضافی یا همراه با آبیاری داده می‌شود و یا به‌صورت جداگانه. می‌توان در فصل غیر زراعت یا زمانی که گیاه در خواب بسر می‌برد یک آبیاری سنگین به زمین داده شود تا خاک به‌خوبی شسته شود.

۴ - آبیاری قبل از کشت

چون تجمع نمک در لایهٔ سطحی خاک در طی دوره آیش افزایش می‌یابد توصیه می‌شود قبل از کشت مجدد زمین آبیاری گردد تا نمک‌ها شسته و از دسترس جوانه‌های گیاه خارج شود. آبیاری قبل از کشت باید پیش از انجام هرگونه عملیات آماده‌سازی زمین صورت گیرد.

۵ - انتخاب محل بذرکاری

سبز نشدن بذر در هنگام آبیاری با آب‌شور یکی از مشکلات عمده است. برای حل این مشکل زارعین مقدار بذر در هکتار را افزایش می‌دهند تا شانس جوانه زدن افزایش یابد. ولی این مسئله را می‌توان با انتخاب مناسب جوی و پشته‌ها و محل صحیح بذرکاری حل نمود. در آبیاری جوی - پشته‌ای اگر کشت بذر در وسط پشته‌های تک ردیفی صورت گیرد مثل آن است که بذر درست در محل تجمع حداکثر نمک جای گزاری شده باشد. در  پشته‌هایی که دو ردیف گیاه روی آن‌ها کشت می‌شود باید سعی شود محل بذرکاری تا حد امکان از مرکز پشته دور باشد زیرا تجمع نمک در مرکز پشته خواهد بود. به‌این‌ترتیب در هنگام آبیاری با آب‌شور و در مورد گیاهانی که جوانهٔ آن‌ها نسبت به شوری حساس است توصیه می‌شود از کشت تک ردیفی روی پشته‌ها خودداری شده بجای آن دو ردیف بذر در نزدیک خطوط داغ آب طرفین کشت گردد. باید توجه داشت که تا مرحلهٔ سبز شدن بذرها لازم است فواصل بین آبیاری‌ها کوتاه نگه‌داشته شود تا تجمع نمک مانع از سبز شدن جوانه‌ها نشود.

۶ - تغییر روش آبیاری

در روش‌های آبیاری‌های ثقلی (کرتی، غرقابی و فارو) برای کنترل شوری لازم است فاصلهٔ بین دو آبیاری کم شود. این مسئله باعث هدر رفتن مقدار زیادی آب می‌گردد به‌این‌علت بهتر است برای مرطوب نگه‌داشتن خاک و مقابله با شوری از روش‌های آبیاری بارانی و قطره‌ای استفاده شود.

۷- تغییر نوع آب

اگر منابع مختلفی در اختیار است که کیفیت آب آن‌ها متفاوت است توصیه می‌شود که آبیاری زمین به‌طور متناوب با آب شیرین و شور صورت گیرد یا آنکه آب چاه‌ها باهم مخلوط شوند تا شوری به‌اندازهٔ کافی رقیق گردد.

۸- شخم عمیق

در برخی شرایط لایه‌های متراکم و سختی در نیمرخ خاک مشاهده می‌شود که مانع از نفوذ آب به ریشه می‌شود. برای ساده کردن عمل آب شویی انجام یک شخم عمیق موجب بهبود وضع فیزیکی نیمرخ خاک می‌گردد.

۹- زهکشی

عدم وجود زهکش‌های سطحی و زیرزمینی غالباً کنترل شوری را با اشکال مواجه می‌سازد. برای خارج کردن آب‌های اضافی سطح مزرعه لازم است که زمین را به‌خوبی تسطیح نموده، زه‌کش‌های مناسب در آن احداث گردد. این عمل موجب می‌شود تا از تجمع آب در نقاط پست زمین جلوگیری شود. اگر سطح آب زیرزمینی بالا باشد (حدود ۲ متری از سطح زمین) تبخیر سطحی مقدار زیادی نمک را بالا آورده، باعث شور شدن لایهٔ سطحی خاک می‌گردد. برای جلوگیری از این مشکل لازم است در مورد زه‌کشی زیرزمینی نیز تدابیر لازم اندیشیده شود.

۱۰- بهتر کردن وضع نفوذ آب

برای بهبود نفوذپذیری خاک می‌توان از روش‌های فیزیکی استفاده نمود. این روش‌ها عبارت‌اند از: کوتاه کردن فاصلهٔ آبیاری، شخم عمیق، طولانی کردن مدت هر آبیاری، تغییر شیب زمین در آبیاری سطحی، جمع‌آوری و استفاده مجدد از زه آب‌های سطحی، استفاده از بقایای گیاهی و تغییر روش آبیاری و روش‌های شیمیایی شامل استفاده از مواد ترمیمی در خاک. استفاده از مواد شیمیایی زمانی مؤثر است که خاک ازلحاظ فیزیکی نیز در شرایط مساعدی باشد. برای خارج کردن سدیم از آب، روش‌های شیمیایی ارزان‌قیمت وجود ندارد. ولی می‌توان با اضافه کردن کلسیم به آب یا خاک تااندازه‌ای نسبت جذب سدیم را کاهش داد. کلسیم عمدتاً به‌صورت گچ به خاک اضافه می‌شود. مقدار گچ (ژیپس) گرانول که به خاک داده می‌شود بین ۲ تا ۲۰ تن در هکتار است. معمولاً گچ در سطح خاک پاشیده می‌شود و یا با دیسک با خاک سطحی مخلوط می‌گردد. اگر گچ مستقیماً به خاک اضافه شود بیش از ۷۰۰ کیلوگرم آن در هر ۱۰۰۰ مترمکعب آب آبیاری حل نخواهد شد. چنانچه گچ مستقیماً با آب مخلوط گردد به مقدار کمتری از آن نیاز خواهد بود.

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: