چالش‌های تولید پسته در شهرستان نی‌ریز: : دانشنامه اقتصاد نی‌ریز

نوشته‌ها

دو دهه قبل هنگامی که تب کشت پسته همه جای شهرستان را فرا گرفته بود، امید زیادی بین باغداران پسته کار ایجاد شد که آینده‌ای بسیار خوب برای آن‌ها رقم خواهد خورد. متأسفانه با گذشت بیش از دو دهه از آن سال‌ها، امید بسیاری از این باغداران زحمتکش در حال کم‌فروغ شدن است. همه از آنچه طی این سال‌ها بر کشاورزی شهرستان گذشته است آگاهی کامل دارند و بنده لزومی به تکرار آن نمی‌بینم. آنچه امروز با آن روبرو هستیم این واقعیت تلخ است که تولید پسته در شهرستان نی‌ریز به زیر آستانه‌ی تولید اقتصادی رسیده است.

بر اساس بخشی از تحقیقات اقتصادی انجام‌شده توسط این‌جانب و همکارانم در مؤسسه‌ی تحقیقات پسته کشور، با در نظر داشتن کل هزینه‌های تولید، حداقل ۶۰۰ کیلوگرم پسته خشک در هکتار که معادل حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم پسته‌ی تر در هکتار است، آستانه‌ی تولید اقتصادی برای این محصول است. به این معنی که اگر میزان تولید از این حد کمتر باشد، درآمد حاصل از تولید پسته نمی‌تواند جواب‌گوی هزینه‌ی تولید آن باشد. امروزه تولید پسته در اغلب باغات پسته‌ی شهرستان به کمتر از یک‌سوم این آستانه‌ی تولید اقتصادی رسیده است و تولید کاملاً غیراقتصادی شده است. ادامه‌ی روند تولید در باغاتی که در این وضعیت قرارگرفته‌اند هیچ توجیه اقتصادی ندارد. تنها امید اغلب باغداران پسته‌کار در سطح شهرستان این است که دوره‌ی خشک‌سالی‌های طولانی‌مدت که بیش از ۱۰ سال ادامه داشته، پایان یابد و با نزول رحمت الهی، بخشی از کم‌آبی موجود جبران گردد و میزان تولید در باغات پسته مقداری افزایش یابد.

شهرستان نی‌ریز در حال حاضر مشکلات زیادتری نسبت به بسیاری از مناطق دیگر پسته‌کاری کشور را تجربه می‌کند که ناشی از ضعف مدیریت کشاورزی شهرستان طی سال‌های گذشته می‌باشد؛ اما بسیاری از مشکلاتی را که امروزه در مورد باغات پسته‌ی کشور وجود دارد می‌توان به پسته‌کاری‌های شهرستان نی‌ریز هم تعمیم داد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌گردد:

- کمبود و شوری آب.

- پراکندگی باغات، تعداد زیاد قطعات باغ و خرده مالکی.

- هزینه‌ی بالای نهاده‌های تولید کشاورزی.

- پائین بودن کیفیت نهاده‌های تولید ازجمله کودها و سموم و عدم نظارت بر توزیع آن‌ها.

- تأمین نشدن به‌موقع نهاده‌های تولید.

- بالا بودن هزینه‌های تأمین مالی کشاورزی خصوصاً بهره‌ی آشکار و پنهان وام‌های کشاورزی.

- عدم اِعمال مدیریت هماهنگ باغات بین همه‌ی کشاورزان در یک روستا، آبادی و یا یک موتور چاه که اثربخشی مدیریت صحیح کشاورزان را کاهش داده است.

- عدم مدیریت صحیح تعاونی‌های کشاورزی در راستای اِعمال مدیریت فراگیر.

- عدم برخورداری کشاورزان از آموزش‌های کاربردی و مداوم و فراگیر متناسب با سطح سواد و سن آن‌ها.

- استفاده‌ی بسیاری از کشاورزان از شیوه‌های سنتی و یا نیمه سنتی در مدیریت باغات پسته.

- پوشش بیمه‌ای ناقص و محدود و حمایت کمِ نظام بیمه‌ی محصول از کشاورزان خسارت‌دیده.

- رهاسازی باغات توسط برخی کشاورزان و خسارت ناشی از آفات و بیماری‌ها از این باغات به باغات مجاور.

- سن بالای کشاورزان و سطح سواد پایین آن‌ها.

- فقدان انگیزه‌ی کافی برای نسل جوان و خصوصاً فارغ‌التحصیلان کشاورزی برای ورود به عرصه‌ی تولیدات کشاورزی.

- عدم پرداخت یارانه‌ی تولید به کشاورزان علی‌رغم افزایش شدید هزینه‌های تولید در سال‌های اخیر.

- نوسانات دمایی در سال‌های اخیر و بروز مشکلاتی چون گرمازدگی در بهار و تابستان و عدم تأمین نیاز سرمایی به‌طور کامل در زمستان برای برخی از ارقام تجاری پسته.

- فقدان ارتباط و هماهنگی مؤثر و قوی بین دستگاه‌های مرتبط با کشاورزی مانند وزارت کشاورزی، نیرو و صنعت و معدن و تجارت.

- بهره‌وری پایین تولید پسته.

- عدم تأمین مالی برای خرید پسته از کشاورزان.

- نوسانات بازار و خصوصاً نوسانات قیمت ارز.

- برخی محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بانکی ازجمله بروز مشکلاتی در نقل‌وانتقال پول از خارج به داخل کشور.

به اعتقاد بنده از میان همه‌ی این مشکلاتی که به آن‌ها اشاره شد، برای شهرستان نی‌ریز، موارد زیر حائز اهمیت فراوان هستند و می‌طلبد تا مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان و سایر ادارات و دستگاه‌های دولتی مرتبط، با همکاری تشکل‌های مردمی، برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی فوری و مناسب داشته باشند:

۱- کمبود آب و شوری آن:

در این زمینه به دلیل محدودیت منابع آب در سطح شهرستان بایستی نگاه باغداران و مسئولین کشاورزی معطوف به مدیریت صحیح مصرف آب و مدیریت صحیح آبیاری درختان پسته باشد که لازم است آموزش‌های لازم و مساعدت‌های مالی به باغداران داده شود تا بتوانند از این منبع کمیاب و ارزشمند به نحو مطلوب‌تری استفاده نمایند. خوشبختانه در این زمینه تحقیقات خوبی در مؤسسه‌ی تحقیقات پسته کشور در سال‌های گذشته انجام‌شده که بایستی از نتایج این تحقیقات استفاده‌ی مناسب‌تری به عمل آید.

۲- نبود همکاری و هماهنگی بین باغدارانی که در یک آبادی مالک هستند و به‌طور مشترک از یک یا چند چاهِ آبیاری استفاده می‌کنند، خصوصاً درزمینه‌ی مبارزه با آفات و بیماری‌ها و آبیاری درختان پسته.

در این خصوص بایستی آموزش لازم به باغداران داده شود و به آن‌ها کمک گردد تا بتوانند هماهنگی بهتری برای مدیریت باغات خود با یکدیگر داشته باشند. برای نمونه هنگامی‌که یک آفت خاص به باغات پسته وارد می‌شود اگر همه‌ی باغداران با همکاری و هماهنگی هم اقدام به تأمین سم مناسب نمایند و به‌طور همزمان اقدام به سم‌پاشی کنند، اثر آن به‌مراتب بیشتر از پراکنده‌کاری است. برای استفاده از شیوه‌های جدید آبیاری مانند آبیاری تحت‌فشار نیز نیاز به هماهنگی و همکاری همه‌ی کشاورزانی که در یک آبادی کشاورزی می‌کنند وجود دارد.

۳- رهاسازی باغات خشک‌شده توسط برخی باغداران و ایجاد مشکلات عمده برای سایر باغداران هم‌جوار:

این مسئله در سال‌های اخیر به‌عنوان یک چالش اساسی برای پسته‌کاری‌های شهرستان مطرح می‌باشد. کشاورزانی که به هر دلیل باغات خود را رها می‌نمایند حاضر به حذف باغات رهاشده نیستند و لذا باغدارانی که در همسایگی آن‌ها هستند، از آفات باقی‌مانده در باغات رهاشده که هیچ مبارزه‌ای با آن‌ها نمی‌شود آسیب می‌بینند. در این مورد، هم نیاز به آموزش به کشاورزان برای روشن شدن مشکل می‌باشد، هم کمک به باغداران برای حذف باغات رهاشده هست و هم نیاز به نظارت از طرف مسئولین کشاورزی و در صورت عدم همکاری، برخورد با متخلفین.

۴- ضعف آموزش‌های کاربردی برای مدیریت باغات پسته در شرایط وجود محدودیت‌های شدید منابع:

به‌طورکلی دانش جدید پسته‌کاری در سطح شهرستان ضعیف است و نیاز است تا مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان تعامل بیشتری با مراکز تولید علم پسته مانند مراکز تحقیقات کشاورزی استان‌های فارس و کرمان، مؤسسه‌ی تحقیقات پسته کشور در رفسنجان و دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کشاورزی استان‌های پسته خیز داشته باشد و از علم جدید به‌دست‌آمده به‌خوبی استفاده گردد. قابل‌ذکر است که آموزش به کشاورزان خصوصاً در شرایط کمبود شدید منابع آب کشاورزی بسیار بااهمیت است و مسائل خاص خود را دارد که متفاوت از حالتی است که هیچ مشکل کم‌آبی وجود نداشته باشد.

۵- فقدان تشکل‌های مناسب بازاریابی برای خرید محصول از باغداران و تأمین نهاده‌های موردنیاز آن‌ها در زمان مناسب:

متأسفانه در شهرستان تشکل بازاریابی قوی برای تأمین نهاده‌های کشاورزی و نیز برای خرید محصول از پسته کاران وجود ندارد و ضرورت جدی احساس می‌شود تا یک تشکل بازاریابی قوی با هماهنگی همه‌ی دلسوزان کشاورزی از بخش‌های دولتی، تعاونی و خصوصی تشکیل شود و منابع مالی لازم برای ارائه‌ی خدمات مناسب بازاریابی در اختیار آنان قرار گیرد.

برای حل مشکلات کلیدی پنج‌گانه‌ی فوق، اگر عزمی جدی در کار باشد و با کارشناسان و محققین باتجربه پسته در سطح شهرستان، استان و کشور مشورت به عمل آید، بنده امیدوار هستم که می‌توان با تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، برخی از این مشکلات را کاهش داد و تولید پسته در شهرستان را از این وضعیت بسیار اسف‌بار که در دام آن گرفتارشده است تا حدی خارج نمود. اگرچه در سال‌های گذشته علی‌رغم تذکرات مکرر دلسوزان کشاورزی، هیچ اراده‌ای برای این کار وجود نداشت، امید است در دولت جدید تدبیر و امید، با همکاری همه‌ی دستگاه‌های مرتبط با کشاورزی و با یک نگاه کاملاً علمی و منطقی در کوتاه‌ترین زمان ممکن، گام‌های مؤثری در رفع این چالش‌ها برداشته شود.

در پایان بایستی عرض نمایم که آنچه در این نوشتار کوتاه گفته شد، تنها مشت نمونه‌ی خروار است. سایر محصولات کشاورزی و خصوصاً باغی شهرستان ازجمله انار و بادام و غیره نیز در سال‌های گذشته با مشکلاتی کم‌وبیش مشابه روبرو شده‌اند و باغات زیادی از این دو محصول مهم شهرستان نیز از بین رفته و یا در حال از بین رفتن است. در یک جمع‌بندی کلی و پایانی باید گفت که فرصت و زمان برای جلوگیری از نابودی کشاورزی شهرستان بسیار اندک است و بایستی فکری فوری به حال کشاورزی شهرستان نمود، قبل از این‌که نوشداروی پس از مرگ سهراب شود.