دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

این مسجد یکی از بناهای تاریخی و از قدیم‌ترین مساجدی است که در سده‌های نخستین اسلامی بناشده است. برخی این مسجد را آتشکده دانسته و گفته‌اند که در دوره ساسانیان، آتش مقدس را از آتشکده کاریان به آنجا می‌آورده‌اند. در اینکه در نی‌ریز آتشکده بوده، تردیدی نیست، امّا اینکه این مسجد در مکان آتشکده بنا گردیده، جای تردید است.

مقدسی در احسن التقاسیم ـ در نیمه اول سده چهارم هجری قمری ـ ذیل معرفی نی‌ریز از مسجدی در کنار بازار یادکرده و گفته است: «و نی‌ریز کبیره الجامع الی جانب السوق ...». به‌احتمال منظور از «جامع کبیر» مسجد جامع کبیر کنونی است.

مهم‌ترین تحقیق درباره این مسجد، توسط آندره گدار در اوایل سده بیستم میلادی انجام‌گرفته و با عنوانِ «مسجد جمعه نی‌ریز» به زبان فرانسوی در آثار ایران  به طبع رسیده است.

قدیم‌ترین تاریخی که در این مسجد برجای‌مانده، سال ۳۶۳ ه. ق. تاریخ محراب است، که البته بنای مسجد به‌احتمال، به‌پیش از این تاریخ بازمی‌گردد. گذار معماری این مسجد را از نوع معماری دوره ساسانی می‌داند که تا سده‌های نخستین اسلامی هنوز رواج داشته است. به گفته وی، مسجد اولیه، ایوان ساده‌ای بیش نبوده است که در طی قرون متمادی بیوتات و بناهای دیگری به آن افزوده‌اند.
چنانکه گفته‌اند: «در ابتدا نوعی مسجد وجود داشته است که تنها مشتمل بر یک ایوان بوده و ساختمان‌های وابسته عموماً در دوره‌های بعدی به آن اضافه‌شده است». طاق عمارت از نوع ناودانی شکسته ممتد اواسط قرن چهارم هجری است. ایوان که سر در اصلی آن سرتاسر باز و ضلع انتهایی که محراب در آن تعبیه‌شده کاملاً بسته و بی روزن است، درگذشته بر هر یک از اضلاع جانبی خود پنج طاق‌نمای گود داشته است.
همه کتیبه‌ها در ته ایوان و در قسمت داخل، اطراف و کنار محراب نقش شده‌اند. قدیم‌ترین تاریخ، چنانکه گفته شد، ۳۶۳ ه. ق. است. علاوه بر آن، تاریخ‌های دیگری نیز در آن دیده می‌شود که نشان از تعمیر، بازسازی و الحاق بناهای جدید در دوره‌های مختلف دارد.
تاریخ محراب اول فی سنه ثلث [و] ستین و ثلث مائه [۳۶۳ ه. ق.] و دوم فی سنه ستین و اربع مائه [۴۶۰ ه. ق.] و سوم فی سنه ستین و خمس مائه [۵۶۰ ه. ق.] مع‌السقف و چهارم امرالمولی عمادالملک و الدوله و ... عزّ نصره فی جمادی الثانیه.
تاریخ چهارم به خاطر اینکه نزدیک زمین قرار داشته، آسیب‌دیده و قابل‌خواندن نیست.
این مسجد در دوره‌های مختلف تاریخی، ازجمله در سال ۴۶۰ ه. ق. و ۵۶۰ ه. ق.، و در دوره صفویه تعمیر و بازسازی‌شده است.

کتیبه‌ای به خط ثلث بر دور محراب نصب‌شده که اسامی دوازده امام را با زیبایی گچ‌بری کرده‌اند. این کتیبه در ۹۴۶ ه. ق. یعنی در دوره شاه‌طهماسب اول صفوی (حک ۹۳۰ - ۹۸۴ ه. ق.) نوشته‌شده است. بر سر درِ مسجد جامع، سه کتیبه است، نخستین کتیبه به تاریخ ۱۰۸۸ ه. ق. درباره تعمیر این مسجد به دست شخصی به نام میرزا نظام در دوره شاه سلیمان اول صفوی (حک ۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ - ۱۱۰۵ ه. ق.) است:
زبده اولاد حیدر وارث خیرالانام                                 باعث تعمیر مسجد حضرت میرزا نظام
خواست چون تاریخ این تعمیر عقل پیر گفت               مسجد اقصی بود این باب یا بیت‌الحرام   
کتیبه دیگر در سال ۱۲۵۹ ه. ق.، و در زمان حکومت زین‌العابدین‌خان نی‌ریزی نوشته‌شده و مربوط به مالیات و وجوه دیوانی است، و کتیبه سوم در تاریخ ۱۳۰۰ ه. ق. مربوط به تعمیر مسجد در دوره ناصری است.

کتیبه‌ای نیز بر سر در شمالی مسجد قرار دارد.

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: