دریاچه بختگان: : دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

دریاچه بختگان بزرگ‌ترین دریاچه فارس در شمال استهبان و غرب نی‌ریز، که با عنوانِ «دریاچه نی‌ریز»، «دریاچه پیچگان»، و «دریاچه به جکان» نیز از آن یادشده است. این دریاچه به طول تقریبی صد کیلومتر و عرض حدوداً سی کیلومتر میان دو رشته‌کوه موازی در ارتفاع حدوداً ۱۵۵۰ متری (یا ۱۵۲۵ متری) از سطح دریا واقع است. عمق آن کم و آبش شور است و مساحت آن حداکثر در زمستان ۷۴۰ کیلومترمربع است. آب آن بیشتر توسط رود کر تأمین می‌شود. این دریاچه به‌وسیله دو تنگه به «دریاچه طشک» یا «دریاچه نرگس» ارتباط دارد. برخی به اشتباه پنداشته‌اند که این دو دریاچه درگذشته متصل به هم و در اصل یک دریاچه بوده که امروزه به دو قسمت شمالی به نام دریاچه طشک و قسمت جنوبی که بزرگ‌تر است به نام دریاچه بختگان تقسیم شده است.

اورسل و لرد کرزن، تاریخ پیدایش آن را در قرن چهارم هجری قمری (قرن دهم میلادی) دانسته‌اند. اما چنانکه اشاره خواهیم کرد، سابقه تاریخی آن به قبل از میلاد مسیح می‌رسد.

نخستین کسی که از این دریاچه یاد کرده، استرابون (متولد ۶۳ ق. م. ـ متوفی بعد از ۲۰ م.)، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان یونانی سده نخست میلادی است. این دریاچه، اگرچه امروزه اطرافش بیابان و خالی از سکنه است، اما در قرون‌وسطی دهکده‌ها و آبادی‌های بسیاری اطراف آن بوده است. نخستین جغرافی‌دان مسلمان که از آن نام‌برده، اصطخری (متوفی ۳۴۶ ه. ق.) است که آن را بُحَیْره البَخْتَکان (در بعضی نسخه‌ها البَجَکان) خوانده و گفته است: «و من بحیراتها الّتی تحیط بها القری و العمارات بحیره البختکان الّتی یقع فی‌ها نهر الکرّ و هی من ناحیه جفوز الی قرب کرمان فیکون طول‌ها نحو عشرین فرسخا و ماءها مالح و ینعقد فی‌ها الملح و حوالی‌ها مسبع و تحیط بها رساتیق و قری و هی فی کوره اصطخر».

علاوه بر آن، ابن حوقل نیز در صوره الارض و مقدسی در احسن التقاسیم و جیهانی در اشکال العالم، همان گفته‌های اصطخری را تکرار کرده‌اند.
ابن بلخی نیز تقریباً همان مطالب پیشین را نقل کرده و گفته است: «بحیره بختگان: این بحیره‌یی است کی در میان عمارت‌هاست، چنانکه از آباده و خبر [خیر] و نی‌ریز و خبرز و آن اعمال به ساحل آن بسی مسافتی نیست و این بحیره نمکلاخ است و در آن بیست فرسنگ باشد».

درباره محیط طبیعی دریاچه بختگان و حوزه آبریز آن آقای محمود بامداد به تفصیل نوشته است، از این رو، در این مبحث مجال پرداختن به آن نیست. همچنین کتابچه‌ای تحت عنوان پناهگاه حیات‌وحش بختگان در سال ۱۳۷۱ منتشرشده که در این باره منبع و مأخذ مفیدی است.