منزل مرحوم میرزا محمد باقر جاوید: : دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

منزل جاوید در شمال شرق شهر نی‌ریز و در خیابان خلیل شهید، محلهٔ سادات مشهور به «کوچهٔ بالا» واقع شده است. این بنا متعلق به دورهٔ قاجاریه است و در تاریخ ۱۳۸۱/۵/۸ به شمارهٔ ۶۰۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ورودی بنا در قسمت شمال آن و در انتهای کوچه قرار دارد که در کوچهٔ ذکرشده سه بنای تاریخی هم‌زمان قرارگرفته است. فرم بنا دارای پلان مربع که آثار ساخت‌وساز آن دور حیاط است. از طریق یک در چوبی دو لنگه که بر روی آن با کوبه‌ها و گل‌میخ‌ها تزئین شده و عباراتی شامل نام خدا و بزرگان دینی مشاهده می‌شود، به داخل بنا و هشتی آن واردشده که پس از هشتی و دالان کوچک به داخل حیاط می‌رسیم. هر چهار طرف حیاط ساخت‌وساز دارد. ضلع شمالی و جنوبی دارای اتاق‌های پنج‌دری و قرینه می‌باشند. سقف این اتاق‌ها چوبی و از نوع تفأل چوبی و ساده است. در ضلع غربی شاه‌نشین و اتاق‌های جنبی قرار دارد.

شاه‌نشین با قطار بندی گچ‌بری و بخاری گچ‌بری شده که بر بالای آن‌هم این تزئینات دیده می‌شود. پوشش تاق و تویزه‌ای شاه‌نشین که دارای پنج چشمه تاق است، از عناصر زیبای معماری این خانهٔ قدیمی است.

در ضلع شرقی بنا، اتاق پنج‌دری که یک‌طرف آن راه‌پله و اتاق جانبی و طرف دیگر آن دالان و هشتی بنا قرارگرفته که در بالای درهای دو لنگه‌ای کوچک که به حیاط مشرف است مشبک‌کاری با شیشه‌های رنگی دیده می‌شود که زیبایی خاصی به این بنا داده است.

در وسط حیاط حوض قدیمی با لبه‌های سنگی به عمق حدود ۵/۱ متر وجود دارد که اطراف این حوض گلدان‌های زیبای گل و در دو طرف حوض دو باغچه قرار دارد که درختان سرسبز مرکبات جلوهٔ این بنای قدیمی را دوچندان نموده است.

در اطراف حیاط تزئینات گچ‌بری در نمای ساختمان و در بالای دو دالان کوچک غربی و شرقی و ورودی پنج‌دری ضلع شرقی مقرنس‌کاری و گچ‌بری زیبا و در لبهٔ دیوارها آب چک‌هایی که با خشت تزئین شده دیده می‌شود.

در انتهای ایوان ضلع شمالی عمارت به‌وسیلهٔ چند پله به پشت‌بام می‌رسیم که در بالای ضلع جنوبی ساختمان بادگیری کوچک و در ضلع غربی آن دو اتاق بزرگ که به‌صورت متروکه است دیده می‌شود.

عمده مصالح بکار رفته در این بنا خشت است و اندود و گچ در نمای داخلی و بیرونی مشاهده می‌گردد. در کف حیاط پوششی آجری و در بعضی از قسمت‌ها پوشش سنگی دیده می‌شود.

کاربری بنا مسکونی است و از خصوصیات مهم بنا می‌توان به استحکام بنا، نوع معماری و تزئینات ضلع غربی اشاره کرد و به‌طوری کلی می‌توان تزئینات فلز کوبی در چوبی ورودی، تزئینات رسم‌بندی هشتی، قطار بندی و گچ‌بری شاه‌نشین ضلع غربی و نمای بیرونی را از عناصر زیبای بنا محسوب کرد.

در سال ۱۳۸۴ مرمت پشت‌بام این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام گرفت و در سال ۱۳۸۵ نیز مرمت اطراف حیاط عمارت در برنامهٔ سازمان بوده است.