رساله استخراج سهام و استخراج کسوف ... (اثر شمس المعالی نیریزی): : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

رساله استخراج سهام و استخراج کسوف ... (اثر شمس المعالی نیریزی)

رساله استخراج سهام و استخراج کسوف و تعدیلات و تعیین ساعات طلوع فجر و نصف النهار و سایر اعمال نجومى و اسطرلاب: این رساله که خود گواهِ تبحر میرزا اسحاق شمس المعالى در علمِ نجوم است، شامل ده فصل یا بخش است: (۱) طریقه استخراج سهام: سهم العباد، سهم الغیب، سهم الحوادث از قول ابوالحسن بیهقى (متوفى ۵۶۵ ه . ق.) در کتاب جامع‏الاحکام از استادش عثمان جادوکار، و سهم الاسعاد و سهم القتال و سهم الامطار.
    (۲) طریق استخراج کسوف مطابق عاملین زیج قدیم و استخراج تحت الشعاع، در این فصل مطالبى را از میرزا حسن منجم نقل کرده است .
    (۳) در تعدیلات، تعدیل مقنطرات و تعدیل طالع
     (۴) در معرفت ساعات، عرض رودخانه‏ ها، جریان آب قنات، و نیز در معرفت تقویم قمر، تعدیل النهار، سمت ارتفاع، معرفت سمت از ارتفاع.
     (۵) در معرفت استخراج خط نصف النهار به اسطرلاب مسمت و در استخراج خط نصف النهار و خط مشرق و مغرب در اسطرلاب غیر مسمت و نیز در استخراج خط نصف النهار و خط مشرق و مغرب به دائره هندى.
     (۶) در معرفت تعیین قبله، و استخراج درجه طالع به ارتفاع و الات دیگر و دانستن سهامات در استخراج طالع به ارتفاع آفتاب.
     (۷) در تعریف اعضاى اسطرلاب و انواع و اسباب آن.
     (۸) در تعریف و تطبیق ذراع، درجه، محیط زمین و قطر ارض (با توجه به نظر قدما و متأخرین).
     (۹) در جذر نجومى به طریق علماى ایران و هند.
     (۱۰) در کیفیت استخراج ساعات و دقایق رجعت و استقامت و روز و شب .
    از این رساله ظاهرا فقط یک نسخه، آن هم در کتابخانه مرکزى با شماره (۱)۴۰۴۸ موجود است که قسمتى از آن را در پیوست ۲ آورده‏ایم.