دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

تذکره مدائح مؤیدیه: این اثر را به اشتباه مدایح معتمدیه نیز خوانده ‏اند . این تذکره شامل قصاید و اشعارى است به فارسى و عربى در مدح شاهزاده طهماسب میرزا مؤیدالدوله که به احتمال در سال هایى که وى بر فارس حکومت مى‏ کرده - ۱۲۶۹ - ۱۲۷۵ ه . ق. و ۱۲۷۷ - ۱۲۸۵ ه . ق. - سروده شده است و اشعارى از میرزا اسحاق شمس المعالى و دیگر شاعران هم عصر او را دربر دارد.
     این اثر علاوه بر فواید تاریخى و ادبى، از آن جهت که دربردارنده آثار و نام عده‏اى از شاعران، نویسندگان و گویندگانى است که در هیچ تذکره و منبعى، اثر و اسمشان مذکور نیست، نیز حایز اهمیت بسیار است. در این تذکره، قصیده ‏اى طولانى شامل ۶۰ بیت به عربى از شمس المعالى آمده است:
قصیده
 
اَفى کُلِّ یَوْمٍ لاحَ مَجْدٌ وَ سَوَدْدٌ                وَ فى کُلِّ شَهْرٍ ِمنْکَ بُشْرٌ مُحَدَّدٌ
و ایاتُ عِزٍّ دوُنَها النَّسْرُ وَ السُّهى              وَ عَلْیآءَ مَجْدٍ دوُنَها دانَ فَرْقَدٌ
تَوالَتْ ِمنَ السُّلْطانِ فى کُلِّ ساعَهٍ            قلآئِد جید الدَّهْرِ ِمنْها مُقَلَّدٌ
تَرادَفَ ِمنْهُ الرِّفْدُ ِسرّا وَ جَهْرَهً                وَ اَقْبَلَ ِمنْهُ النُّعْمُ مَثْنىً و مَوْحَد
مَطارِفُ عِزٍّ اَلْقَتِ الشَّمْس دوُنَها              رِدآءَ سَناها وَ الْکَواکِبُ سُجَّدٌ
و مَوشِىِّ بُرْدٍ کَاْلاَ کالیلِ رَصّعتْ                  ِبشَذْرٍ و فیها لُؤْلُؤٌ وَ زَبَرْجَدٌ
تَبْلَجَ صُبْحُ النّجح عن لیلهِ المُنى              وَخَدُّ النَّدى مَنْ ذا التَّهانى مَوَرَّدٌ
وَ قَرَّتْ عُیُونُ النّاظِرینَ ِبرِفْدِها                    کَما شَجَیْت فیها لَحاهٌ و حُسَّدٌ
مِنَ الْمَلِکِ الْمَنْصوُرِ مَنْ هُوَ ناصِرٌ                 ِمنَ اللّهِ ِللدّینِ الْحَنیفِ وَ مُسْعِدٌ
الى عَمِّهِ السّامى عَلى مِنْکَبِ السُّهى     صَمیم الْعُلى سِرُّ الْمُلوُک مُؤَیَّدٌ  
همامٌ ذُراهُ لِلْمُلوُک مُقَبَّلٌ                               وَ تُرْبُ نَدامُ لِلنَّواظِرِ اَثْمُد
فَغَیْثُ عَطایاهُ عَلَى اْلاَرْض وَ اکِفٌ                  وَ بَحْرُ اَیادیهِ عَلَى الدَّهْرِ مُزْبِدٌ
تَجَمَّعَ فیهِ الْجوُدُ وَ الْمَجْدُ وَ النَّدى                 عَلى اَنَّ فى کُلِّ الْمَکارِمِ مُفْرَدٌ
فَلا مَلِکٌ اِلاّ ِبمَغْناهُ ساجِدٌ                            وَ لا سادَهٌ اِلاّ ِلعُلْیاهُ اَعْبُد
وَ یَقْطُرُ مِنْ اَسْیافِهِ الْحَتْفُ وَ الرِّدى               وَ یَمْطُرُ مِنْ یُمْناهُ فى السیّب عَسْجَدٌ
فَلَیْثُ اِذا ماللَّیْثُ حادَ عَنِ الْوَغى                   وَ غَیْثٌ اِذا مَالْغَیْثُ فىِ اْلاَرْضِ یَفْقُدُ
تَوارَثَ ِمنْ ابائِهِ الْجُودَ وَ الْجَدى                      وَ اِنَّ السَّجایا بِالتِّراثِ تَعَوَّدُ
لَقَدْ مَلَأَ الدُّنْیا سِجالُ نَوالهِ  فَلَمْ یَخْلُ              مِنْ جَدْواهُ عَوْرٌ وَ اَنْجَدٌ
وَ لَیْسَ بِمُسْتَلٍّ مِنَ الْجَفْنِ سَیْفُهُ                لَدَى الرَّوْع اِلاّ فىِ الْجَماجِمِ یَغْمُدُ
رَبیعٌ ِلاَهْلِ اْلاَرْضِ غیثٌ ِلرِبْعِها                      اِذا غیضَ مآءُ اْلاَرْضِ وَ الْعام یَجْمُدُ
وَ ِللْمالِ ِمتْلافٌ وَ ِللْجَمْدِ جامِعٌ                        وَ فِى الْحَرْبِ فَتاکٌ وَ فىِ السِّلْمِ مُنْجَدٌ
وَ ِللْمُلْکِ مِعْوانٌ وَ ِللدّینِ عاضِدٌ                       وَ لِلصّیْدِ حَجْحاحٌ وَ لِلشُّوسِ اَصْیَد
تَراهُ ِبدَسْتِ الْمُلْکِ کَالْمَأرِقَه                          وَ فىِ حوُمَهِ الْهیجاءِ کاَلنّارِ یوُقَدُ
وَ نَظَّمَ سِلْکا کُلَّ شَمْلٍ مُبَدَّدٍ                          وَ اَمْوالُهُ فىِ الدَّهْرِ شَمْلٌ مُبَدِّدُ
فَاُذُنُ الْبَرایا ِمنْ عَطاهُ مُشَنَّفٌ                          وجیدُ اللَّیالى من نداه مُقَلَّدٌ
یَبیتُ الَّلیالى ساهرا فى نِزالِهِ                         وَلکنْ عَلى ظَهْرِ الْمَطَهَّمِ یَرْقُدُ
وَ تُسْکِرُهُ خَمْرُ السَّماحَهِ وَ النَّدى                     وَلکنْ عَلَى اْلاعْداءِ جّدا یُعَرْبُدُ
اِذا ظَمَأَتْ اعْدآئه فَسُیوُفُهُ                               لَهُمْ مَنْهَلٌ صاف و شرب و مَوْرَدٌ
هُوَ اللَّیْثُ اِلاّ انّ عرّیسَهُ الْوَغى                       فَبِالرُّمْحِ ذوُنابٍ و بالدّرِعِ مُلْبدٌ
غَنِىٌّ عَنِ الْبَیْضِ الصِّفاحِ ِلاَنّما                       عَزائمُهُ للحتف سیفٌ مُهَنَّدٌ
وَ اَعْطى لَهُ الدَّهْرُ الْقِیادَ ِلاَمْرِهِ                        وَ لابُدَّ اَنْ یُعْطى الْقیادَ الْمُقَیَّدُ
فَتى زانه عِلمٌ وَ حِلْمٌ وَ حِکْمَهٌ                         وَ رَاْىٌ ِلتَدْبیرِ اْلاُموُر مُسَدَّدٌ
وَ شَتّانِ ما بَیْنَ الْحَیا وَ یَمینِهِ                          فَجَدْوى الْحَیا و دقٌ و جَدْواهُ عَسْجَدٌ
سَوآءٌ عَلَیْهِ فى اِشاعَهِ ِبرِّهِ                             اَجآءَ حَمیمٌ اَوْ تَعَرَّضَ مُبْعِدٌ
فَثَغْرُ الْعُلى مِنْ سَیْبِهِ مُتَبَسِّمٌ                            وَ غُصْنُ النَّدى ِمنْ جُودِهِ یَتَأَوَّدُ
اِذا جادَ اِنْهَلَتَّ مُحَیّاهُ فى النَّدى                        وَ وَجْهُ الْحَیا فى جُودِهِ یَتَرَبَّدُ
تَراهُ وَحیدا فى وِسادَهِ عِزِّهِ                            وَلکنَّهُ فى الْبَاْس جُنْدٌ مُجَنَّدٌ
فَلَوْ نَضَّ عَنْ وَجْهِ الْفصاحهِ بَردُها                       فَسُبْحان فى مَیْدانِهِ یَتَبَلَّهُ
ِلَهُ عَرَفاتٌ ِمثْلُ نَصْل سُیُوفِهِ                              وَ لا تَنْثَنى حَدّا وَ لا تَتَقَصَّدُ
مُؤَیِّدُ یا ِشبْلَ الْمُلوُکِ وَ مِتْرَها                         وَ مَنْ هُوَ قِدْما سَیْدٌ و مُسَوّدٌ
مُؤَیّد یا بن السّادَهِ الْعزّ فى الْوَرى                   وَ مَنْ هُوَ فى بَیْتِ الْخِلافَهِ اَوْحَدٌ
فَناؤُکَ ِللرّاجینَ ِحصْنٌ وَ مَعْقِلٌ                         وَ مَغْناکَ ِلللاّجینَ مَنْجىً وَ مَقْصَدٌ
فَاِنْ رُمْتَ تَدْبیرا فَفِکْرُکَ صایِبٌ                        وَ اِنْ شِئْتَ تَدْمیرا فَعَزْمُکَ مُحْصَدٌ
وَ اِنْ اَنْتَ حارَبْتَ الْعِدى فَمظفِرّ                 ٌ        وَ اِنْ اَنْتَ حاوَلْتَ الْعُلى فَمسوَّدٌ
فَواعَجَبا لِلسَّیْفِ لَمّا انْتَضَیْتَهُ                          کَسَى الدَّهْرَ ثَوْبَ الْحَتْفِ وَ هُوَ مُجَرَّدٌ
بَنَیْتَ مِنَ الْعَلْیآء مَجْدا مُشَیَّدا                          لَهُ ِمنْ رَواقِ الْفَخْرِ سَقْفٌ مُسَنَّدٌ
سَمَوْتَ السَّما حَتّى بَلَغْتَ ِمنَ الْعُلى                 اِلى ِقمِّهِ الْجَْوزآءِ وَ الشَّمْسُ مُصْعَدٌ
و مَا الدَّهْرُ فَعّالُ اِذا لا تُعینُهُ                              وَ ما السَّیّفُ قطّاعٌ اِذا لَمْ یَکُنْ یَدٌ
یقیمِ الْمَنایا حَیْثُما اَنْتَ قائِمٌ                             وَ نامَ الْعَطایا حَیْثُما اَنْتَ تَرْقَدُ
فَعِقْدُ الْمَعالى ِمنْ عُلاک مُنَظَّمٌ                         وَ رَوْضُ اْلاَمانى ِمنْ ِنداکَ مُوَرَّدٌ
اِذا رُمْتُ فى تَبْجیلِ ذاتِکَ ِمدْحَهٌ                       فَما یَنْفَدُ اْلاَوْصافُ وَ اللَّفْظُ یَنْفَدُ
وَ حُزْتَ صِفاتا لَمْ یَحُزْها سَمَیْدَعٌ                        وَ نِلْتَ مَقاما لَمْ تَنَلْ بَعْضَهُ یَدٌ
لِیَهْتِکَ بُرْدُ الْفَخْرِ فَاَفْخُرُ عَلَى الْمَلا                   فَاِنَّک اَصْلٌ لِلْفِخارِ و مَحْتِدٌ
وَ عِشْ رافِلاً فى بُرْدَهِ الْمَجْدِ امنا                     فَظِلُّکَ مَمْدوُدٌ و عَیْشُکَ اَرْغَدٌ
وَ شَمْلُکَ مَجْموُعٌ وَ نُبْلُکَ زائدٌ                          وَ مَجْدُکَ مَوْفوُرٌ وَ عِزُّکَ سَرْمَدٌ
وَ حَبْلُکَ مَوْصوُلٌ و نَغْرُکَ باسمٌ                         وَ سُلْکُکَ مَعْموُرٌ وَ جَدُّکَ اَسْعَدٌ
وَ خَصْمُکَ مُرْتاعٌ  وَ نَصْرُکَ دائِمٌ                         وَ جارُکَ مَحْفوُظٌ وَ نارُکَ تُوقَدُ
فَدوُنَکَها تلک الْعَروُسِ فَاِنَّها                               اِلى مَجْدِکَ السّامى تُزَفُّ وَ تُعْقَدُ
حَیاکَ اِلهَ الْعَرْشِ مَجْدا مُخَلَّدا                           جسیسَ اللَّیالى وَ السُّروُرُ مُؤَبَّدٌ
وَ دُمْ ماشَدى فى رَوْضَهِ الْحُزْنِ ساجِع                وَ ماناحَ فىِ اْلاَغْصانِ طَیْرٌ مُغَرّدٌ


     در اواسط این تذکره، نامه‏اى عربى از شمس المعالى گنجانده شده، که با توجه به محتوا و مضمون نامه، احتمالاً خطاب به طهماسب میرزا مؤیدالدوله نوشته است .
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: