دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

 انوارالولایه: قصیده ‏اى است عربى ملقّب به «مصباح الولایه» و «بحر المناقب» شاملِ حدودِ پنج هزار و دویست بیت ـ یا به گفته آقاى خاورى، چهار هزار و صد و شصت و هفت بیت  ـ در بحر رجز . چنانکه آقاى خواجوى گفته، قطب‏ الدین این منظومه را در جوابِ مسأله‏اى که دو نفر از مریدان درباره شرح حدیث عمران صابى از او پرسیدند، سروده است .
    مرحوم دکتر خاورى هر چند نامِ اصلىِ کتاب را به دست نیاورده، امّا با توجه به اینکه دو نسخه از آن را در اختیار داشته، اطلاعات مفیدى به دست داده است. او این کتاب را سه بخش یک کتاب (یا سه بخش از سه کتاب مستقل) و یا سه اثر مستقل حدس زده و هر کدام را با عنوانى جداگانه ـ «بحرالمناقب»، «نورالولایه»، «مصباح الولایه» ـ معرفى کرده است . همچنین منظومه دیگرى را با عنوان کتاب المواعظ و النصایح ذکر کرده که در اصل همین اثر است .
    به گفته وى، کاتب نسخه، این اثر را «بحر المناقب المسمى بنورالولایه» نامیده است، حال آنکه در هیچ یک از ابیات متن، به این نام اشاره نشده، لذا او احتمال داده است که نامِ اصلىِ این منظومه «نورالانوار و مصباح الولایه» باشد . امّا چنانکه آقاى خواجوى اشاره کرده، نام این اثر انوارالولایه است  و خود قطب‏ الدین نیز در تسمیه آن چنین سروده است:
بحمداللّه اتممنا الکتابا                                    و آتینا مسائلکم جوابا
لقد طلعت بانوار الولایه                                   شموس بازغات للهدایه
مهیمن نور حکمه آل احمد                              اقل الخلق قطب‏الدین محمد
کتابى لائق للاصفیاء                                 اساس علوم حزب الاولیاء
فسمّوا حکمتى عندالاماثل                             بانوار الولایه للافاضل
ترى فى نورها خیرا کثیرا                             و تشهدها هنا ملکا عظیما
و فى اشراقها نبأ عظیم                                  وللعقبى صراط مستقیم  
   بخش نخست این اثر، که آن را «بحر المناقب» و «مصباح الولایه و مقباس الهدایه» خوانده‏ اند، شامل چهارصد و سى و چهار بیت است، و در یک مقدمه و دوازده منقبت و هر منقبت شامل ده حدیث در فضایل امیرالمؤمنین سروده شده است . مقدمه داراى یک صدو هشتاد و چهار بیت است و با این ابیات شروع مى‏شود:
الحمدللمتعال بالاسماء                                 عن ان یحاط بمدرک العرفاء
و الشکر للّه مضى بنوره                              نورالولایه عندالاستهلاءو
وجوده انیّه ازلیّه                                         ابدیّه الالاء و النّعماء
متوحّد بکمال وحدانیّه                                 ازلا بلا عدد و لا احصاء
متفرّد بجلال فردانیّه                                    ابدا بلا ضدّ و لااکفاء
متمجّد بهویّه احدیّه                                    صمدیّه فیّاضه الالاء
متکبّر بالکبریاء ردائه                                  صغرت لدیه اعاظم الکبراء
متقدّس ببطون لاهوتیّه                                  ازلیّه قدسیّه الاسماء
متعرّف بظهور ربانیّه                                     معروفه لاماجد السعداء
متحجّب بسرادقات جماله                          و جلاله من غیر الاستخفاء
متنزّه عن ان یشار بعقل من                           هو حادث بالجعل و الانشاء
ذو الملک و الملوک فى سلطانه                          من غیر اعوان و لا وزراء
ذو العزّ و الجبروت فى برهان                          ه   بالحجّه النوریّه البیضاء     
قطب‏ الدین در این مقدمه به مناسبت کلمه نور، آیه نور قرآن مجید را مطرح کرده و به بحثى نسبتا مفصل در عرفان در هشتاد بیت پرداخته است. پس از آن نعت رسول اکرم (ص) و امیرالمؤمنین على (ع) را آورده است:
تبیان نعت نبینا بظهوره                                      فى اوّل الابداع و الابداء
تبیان بعض مناقب لاحت                                   بضیاء شمس ولایه علیاء
    در پایان مقدمه، مقصود از این منظومه را چنین سروده است:
انّى سانشدها لاهل ولاء                                بقصیده عربیه غراء
و مقاصدى فیها تکون ثلاثه                         فى عین وحدتها لدى العلماء
اذ کلها معنى مناقبه التى                          هو فائق فیها على الکبراء
فالمقصد الاعلى مناقبه التى                       کانت لنور صفاته الحسناء
    بعد از مقدمه، دوازده منقبت در حدود ۲۵۰ بیت سروده است.
     قسمت دوم این اثر را که آن را «نورالانوار» نامیده‏ اند، شامل چهارده برهان در یک هزار و ششصد و بیست و هفت بیت است و با این ابیات شروع مى‏شود:
المقصد الاوفى مناقبه  التى                            هى فى امامته بغیر خفاء
لثبوت اصل الخلافه و ولایه                              علویته الانوار و الاضواء
     در این مجموعه، مجموعیت فضایل در ذات اقدس علوى، لزوم حقیقت صدق و طهارت در وصى رسول اکرم (ص)، معناى امامت و اولواالامرى بیان شده و در بیان نتیجه آن گفته است:
ان الخلافه و الامامه حق من                             هو سید الحکماء و العرفاء    
 علاوه بر آن، در این اثر به تطبیق استدلال هاى منقول از آیات و احادیث با اصول حکمت اشراق و عرفان پرداخته و در خاتمه پس از اعتراض به فلاسفه یونان، زبان به پند و اندرز گشوده و به کلام ایمانیان دعوت کرده و با این بیت آن را به پایان رسانده است:
اسمع کلامهما الذى هو منیع                                  لمعارف الحکماء و العرفاء
    بخش سوم این اثر که آن را «مصباح‏ الولایه» خوانده‏ اند، شامل سه تبیان و دوازده اشراق در چهارصد و چهل بیت است. در این بخش، ناظم به شرح حدیث عمران صابى در دوازده اشراق به نام «اشراق اللمعات» پرداخته است.
قد اسفرت سبحات شمس کلامهم                                 فزنا بنور معارف علیاء  
   و نیز در بیان نام این قسمت گفته است:
انشأت مشکوه الهدایه انّما                                 مقیاس نور ولایته لالاء
سمّوه مصباح الولایه بینکم                                  واللّه یحفظه من الاطفاء
    ناظم، مباحث کتاب را به نام تحقیق، و اجزاء هر مبحث را فصل خوانده است. در حاشیه، هر تحقیق به نام اشراق نامیده شده است.
     این بخش خود شاملِ مقدمه، متن و خاتمه است. مقدمه، نیز پنج قسمت را دربر دارد:
الف ـ مقدمه ۵۶ بیتى که با این شعر آغاز شده است:
حمدا لمن یؤتى الى الحکماء                                      انوار حکمه دینه العلماء
ب ـ فهرست منظوم مطالب در ۱۱۰ بیت که با این بیت شروع شده است:
رتبت فهرسها لتزدادوا بها                                     نورالبصیره قبل الاستقصاء
ج ـ تحمیدات هفتگانه در ۷۵۴ بیت در سه تبیان در نعت پیامبر و موعظه فلسفى و ... .
د ـ بعد از تحمیدات، سه تبیان با عناوین «نعت‏النبى»، «موعظه الفلسفى» و مقصد اقصاى نور الولایه در ۴۵۰ بیت سروده شده است.
ه ـ قسمت پنجم به نثر و نظم شامل بخشى از خطبه نهج ‏البلاغه و تمامى متن حدیث صابى.
     پس از مقدمه، متن که شاملِ دوازده فصل یا دوازده اشراق است شروع مى‏ شود و در آخر نیز خاتمه کتاب قرار دارد . از این اثر چند نسخه موجود است: نسخه ‏اى به شماره ۷ ـ ۶ / ۱۲۷۸ در کتابخانه ملى‏ ملک که ناقص است  ؛ نسخه‏اى به شماره ۲ - ۱ / ۲۲۶۴ در کتابخانه مسجد اعظم قم، با عنوان «مصباح الولایه» ، و نسخه‏ اى در کتابخانه شخصى آقاى سلطان على شیخ‏ الاسلامى معروف به سلطانى .
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: