شرح احوال و زندگانی محمد حسین نیریزی: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

فهرست دانشنامه مشاهیر

نوشته‌ها

محمدحسین فرزند ملامحمدتقی نی‌ریزی، از خوشنویسان قلم نسخ در سده سیزدهم هجری قمری است. او در نی‌ریز، در خانواده‌ای اهل علم و هنر زاده شد. پدرش محمدتقی نیز در شمار خوشنویسانِ عصر خود بود. دانسته‌ها و اطلاعات ما درباره وی، محدود به چند اثری است که از او برجا مانده است.
۱ ـ الاسعاف فی شرح ابیات القاضی و الکشاف: این اثر تألیف خضربن عطاءاللّه موصلی (متوفی ۱۰۰۷ ه. ق.)، در شرح شواهد شعری تفسیر الکشاف زمخشری (متوفی ۵۲۸ ه. ق.) و انوارالتنزیل معروف به تفسیر بیضاوی قاضی (متوفی ۶۷۵ ه. ق.) است.
     این نسخه دارای ۵۱۳ برگ و هر صفحه ۲۵ سطر به قلم نسخ و تاریخ کتابت ۱۲۷۴ ه. ق. است. در ابتدای کتاب در جداولی با آبی و قرمز، اسامی شاعران آمده؛ جداول تمام صفحات زر و مشکی، پاره‌ای از عبارات با مرکب نیلی و قرمز، حواشی با مرکب مشکی و زر و نیلی، روی پاره‌ای از عبارات با مرکب قرمز خط‌کشی شده است. جلد، تیماج سرخ، مقوایی، حاشیه زرکوب است. این نسخه به شماره ۹۳۵/ع در کتابخانه ملی موجود است.
    پایان: «و اتفق الفراغ یوم عاشر وقت الغروب من ربیع‌الآخر علی ید المفتقر الاواه منتشئه خضربن عطآءالله مصلّیا علی النّبی المصطفی و اله السادات ارباب الوفا و سایر الاتباع و الاصحاب مورّخا قد انتهی کتابی سنه ثلاث و الف هجریه و قد فرغ من تسوید هذاالکتاب بحمدالله و عونه و حسن توفیقه فی غرّه شهر جمادی‌الاولی من شهور سنه ۱۲۷۴ علی ید تراب نعال الکتّاب محمدحسین ابن المرحوم المغفور ملاّ محمدتقی ال نیریزی اعلی الله مقامه».
۲ ـ الاسعاف فی شرح ابیات القاضی و الکشاف: قطع رحلی بزرگ (۵/۲۱ × ۳۵ سانتی‌متر)، ۵۳۶ برگ و هر صفحه ۲۵ سطر، به قلم نسخ ۱۲۷۷ ه. ق.
     همچنان که ابن یوسف در فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار اشاره‌کرده، کاتب در پایان نسخه که به عربی نوشته، مرتکب دو اشتباه شده است: نخست اینکه سالِ اتمام تألیف کتاب را که ۱۰۰۳ ه. ق. بوده، «سبع و ثمانون مائه بعد الف» [الالف]، گفته و کتابت نسخه را که در سال ۱۲۷۷ ه. ق. انجام گرفته، «سبع و سبعون بعد الالف» نوشته است.
    پایان: «و اتفق الفراغ یوم عاشر وقت الغروب من ربیع‌الآخر علی ید المفتقر الاوّاه منشیه [منتشئه] خضربن عطاءاللّه مصلّیا علی النّبی المصطفی و اله السادات الارباب الوفا و سایر الاتباع و الاصحاب مورّخا قد انتهی کتابی سنه سبع و ثمانون [ثمانین] مائه بعد الالف هجریه] تاریخ ۱۰۰۳ درست است] و قد فرغ من تسوید هذاالکتاب بحمداللّه و عونه و حسن توفیقه فی یوم عشرین منسلخ شهر رجب‌المرجب ختم بالخیر و الاقبال علی ید احقر عباداللّه محمدحسین نی‌ریزی [النیریزی] سنه سبع و سبعون [سبعین و مأتین] و بعد الالف من هجره‌النّبویه المصطفویه».
    این نسخه به شماره ۳۳۱۸ در کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار (مطهری) نگهداری می‌شود.
۳ ـ مرقع: نیم ورقی (۲۲ × ۳۲ سانتی‌متر)، به خط نسخ، نستعلیق و شکسته، از محمدحسینِ نی‌ریزی و دیگران. این مرقع به شماره ردیف ۱۳۵ و شماره دفتر ۱۵۴۱ در کتابخانه کاخ - موزه گلستان موجود است.
۴ ـ قطعه: (۵ / ۱۱ × ۲۵ سانتی‌متر)، به قلم ثلث با رقم و تاریخ: کتبه محمدحسین النیریزی سنه ۱۲۶۳.
    استاد بیانی، در احوال و آثار خوشنویسان، کتابت نسخه‌ای از زادالمعاد علامه مجلسی را به محمدحسین نی‌ریزی نسبت داده است. در فهرست کتابخانه مجلس شورای ملّی، نام کاتب آن اثر ـ با همان مشخصات ـ محمدحسن نیری آمده، درحالی‌که پس از مراجعه به آن کتابخانه، تاریخ و رقم کاتب چنین نوشته‌شده است: «قدتم الکتاب بعون الملک الوهاب فی شهر شوّال المکرم کتبه العبد الاثم الجانی محمد حسن النیریزی تعجیلا ملتمس آنکه این حقیر سراپا تقصیر را به دعای مرحمت و مغفرت مفرّح و مسرور نمایید سنه ۱۲۴۴».