دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

     هفت اقلیم قدیمترین منبعى است که در آن، نام مایلى آمده و از او با عنوان مولانا مایلى یاد شده است .
    بعد از آن، تقى‌‌الدین اوحدى بلیانى در تذکره مهم خود، عرفات‌‌العاشقین، به شرح احوال وى پرداخته. و او را«مولانا مایلى ایجى» خوانده است . منابع دیگر عموماً از این دو منبع اخذ کرده‌‌اند.
     مایلى در دوره شاه طهماسب صفوى (حک ۹۳۰ - ۹۸۴ ه . ق.) در نیریز مى‌‌زیسته است. در آن زمان میرزااحمدکفرانى اصفهانى ، متصدى اراضى دولتى  در فارس بود. گفته‌‌اند در اثر ظلم و بیداد وى، مردمان آن دیار به ستوه آمده و از دست او به نزد شاه طهماسب صفوى شکایت بردند و چنانکه امین احمد رازى گفته است:  «طلب‌‌کش آن گروه، مولانا مایلى بود .»
مایلى  ضمن قصیده‌‌اى لامیه در ۳۱ بیت، شکایت خود و اهل آن دیار را به دربار شاه طهماسب رساند و طلب احقاق حق کرد.
     گفته اوحدى بلیانى، مبنى براینکه وى آن قصیده را در مدح شاه طهماسب سروده است ، صحیح نیست.
     به هر حال، شکوائیه او مورد قبول واقع شد و پادشاه صفوى دستور داد که احمد کفرانى، مبلغ سى تومان به مایلى بپردازد و همچنین مبالغى را که به زور از مردم گرفته بود، به آنان باز گرداند .
همچنان که این موضوع نشان مى‌‌دهد، مایلى، فردى حق طلب، عدالتجو و بى‌‌باک بوده و درتذکره عرفات‌‌العاشقین نیز درباره او آمده است: «تیغ زبانش، خصم سوز و کانون بیانش، آتش مهاجات  افروز است ... سروران زمان از بیم تیغ هجاى او کَشَف‌‌وار  سردر گریبان خمول کشیده بودند ».
    على رغم اینکه درباره وى گفته‌‌اند که: «علم سیاق را نیک مى‌‌دانسته و بر بسیارى از کمالات اطلاع داشته » و همچنین «در شیوه مطایبه  و مهازله  بى‌‌قرینه روزگار آمده ... هجو ازو بر زبان را بسیار است. هیچکس در زمان او در هجویات برابر وى در نمى‌‌آمد »، اما فقط قصیده شکوائیه از او باقى مانده است:

اى کار جهانى شده از جور تو مشکل
                                     مشکل که رود  نقش ستمهاى تو از دل
هستند زبیداد  تو ملکى همه در داد
                                     تا چند به بیداد  بود طبع تو مایل
لرزد ز جفاى تو دل و دست جهانى
                                      چون مرغ ستم دیده عاجز دم بسمل
معمول نگردد به جز از قاعده ظلم
                                        هر جا که شود  شحنه فرمان تو عامل
حاصل نشد از سعى تو جز نام تفاوت
                                       اى جمع تفاوت همه چون چرخ  تو باطل
دانى چه کسانند که در دور تو جمعند
                                       جمعى همه تر دامن و قومى همه جاهل
از خاى خیانت همه گردیده گرانبار
                                         وز تاى تصرف چو زن حامله حامل
چون طرح مخالف همه ضد و هم از بیم
                                          پیوسته بهم ساخته چون نقش مداخل
از طور تو جور تو نمایان و تو در خواب
                                         وز جمع تو چرخ  تو نمایان  و تو غافل

اصحاب ترا علّت جوع البقر  و هست
                                         ابواب مرا خاصیت شربت مسهل
با محضر کذب تو مرا کاغذ تقریر
                                         عکس آمده چون مسأله واجب و مُبطل
تقریر منست آنکه سربند شما را
                                          پیوسته نگه داشته چون باد مفاصل
هر چند که مشکل بود الزام  شما لیک
                                          آسان شود  از مرحمت خسرو عادل
داراى همایون فر یوسف رخ جم جاه
                                           خاقان ملک قدر فلک چتر هما ظل
در ملک جهان سایه الطاف عمیمش
                                         چون پرتو خورشید به حال همه شامل

*

شاها ز ستمکارى عّمال ستمکار
                                      شد ملک شبانکاره  بسى ضایع و باطل
سى و دو وزیرند که در خدمت میرند
                                      در دزدى و تقصیر  و خیانت همه کامل           
در خوردن و در بردن مالت همه همدست
                                     در کندن و ویرانى ملکت همه یکدل
هم  حاصل املاک تو این سى و دو نا اهل
                                     هم  مال رعایاى تو این سى دو جاهل
خوردند به صد شادى و یک لحظه نبودند
                                      بى باده و پاى گل و گلبانگ عنادل  
آن جنس که با قیمت اعلى همه شد خرج
                                      در جمع نشد عشرى از آن داخل و حاصل
شاها من بیچاره باین  عرضه که دارم
                                        ثابت قدم و یک دلم و حاضر و قابل
اعیان درت لیک ندارند  ترحم
                                     برحال من خسته افتاده بى دل
در مجلس  خود  ندهد را  هم از افلاس  
                                     کز  رشوه  او پرشده هر مجلس و محفل
او را زر و زور است و مرا دست امیدى  
                                      بر دامن الطاف تو اى خسرو عادل
شاها سر آن نیست من خسته جگر را
                                      کز جمع اعالى  شوم از نوع اسافل
باشد غرضم آنکه ستانى زر خود را
                                       از قاسم و قنبرعلى و میرم محیل
ابواب من بى دل و تصدیق رعایا
                                       فرمان همایون تو و چوب محصّل  
شد وقت دعا مایلیا دست برآور
                                       بزداى به آمین دعا زنگ غم از دل
تا کارگر صنع برین گنبد اطلس  
                                      اندر بر جوزا فکند شکل حمایل
دست و دل اعداى تو یا رب همگى باد
                                      چون گردن بدخواه گرفتار سلاسل


     تاریخ وفات مایلى دانسته نیست، اما همچنان که پیش از این اشاره شد، وى در سده ۱۰ ه . ق. مى‌‌زیسته و ظاهراً در اواخر همان سده نیز وفات یافته است.


 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: