دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

 شیخ‌الاسلامِ آوازه‌مند نی‌ریز،‌ سید اشرف متخلص به شهاب، از یادمان‌های فرسوده و فراموش‌شده اوست.

این خانه در محله‌ی بازار و در کوچه‌ای که تا دو سه دهه پیش کوچه‌ی شیخ‌الاسلامی نام داشت، واقع بوده است. بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ و معماری و نی‌ریز در همین کوچه نوشته‌شده است. در این کوچه‌ی خلوتِ خاموش، خانه‌ی مشیرالدیوان و خانه شیخ‌الاسلام روبروی هم ‌ واقع بوده‌اند که یکی نماینده‌ی دین و دیگری نماینده‌ی حکومت بوده است.

خانه‌ی شیخ‌الاسلام شهاب و خانه‌ی مشیر الدیوان هر دو در شمار هنری‌ترین عمارت‌های نی‌ریز بوده‌اند. خانه‌ی مشیرالدیوان پس از انقلاب، کاملاً ویران شد و امروزه، هیچ اثری از آن نمانده است. سرهنگ پرویزی زاده‌ی ۱۳۱۶ در نی‌ریز که هم‌خانه‌ی مشیرالدیوان را دیده و هم نارنجستان قوام را، می‌گوید که خانه‌ی مشیری از نارنجستان قوام شیراز زیباتر و بزرگ‌تر بود و می‌توانست به‌عنوان یک اثر باستانی نماد فرهنگ و تمدن این دیار باشد (هفته‌نامه عصر نی‌ریز)

نزدیک به نیم سده پیش، زنده‌یاد مرحوم ایرج افشار، ایران‌شناس فقید، در نوشتاری چاپ‌شده در مجله یغما که هفته‌نامه عصر نی‌ریز به باز چاپ صفحاتی از آن اقدام کرد، گفته بود که خطوط سنگ مزارهای گورستان میر شهاب‌الدین نی‌ریز واقع در کوچه‌ی بالا، در مقیاس ملی کم‌نظیر است، به‌ظاهر اگر آن فقید، توفیقِ دیدار خانه‌های شیخ‌الاسلام و مشیرالدیوان را نیز می‌یافت، درباره‌ی این دو عمارت همان نظری را می‌داد که درباره‌ی سنگ مزارهای گورستان میر شهاب‌الدین داده است. 

خانه‌ی ویران‌شده‌ِ شهاب نی‌ریزی در کوچه شیخ‌الاسلامی (=خیابان مصلی) پشت مصلی آرام‌گرفته است. مساحت کل خانه معلوم نیست چه بخش‌هایی از آن خانه‌ی بزرگ، تفکیک و بخشی که محکمه‌ی شیخ‌الاسلام بوده، کاملاً  نابودشده است. 

بر بنیاد آنچه از آن خانه تا امروز به یادگار مانده است، می‌توان گفت که در حیاط خانه‌ی شیخ‌الاسلام، سه حوض در جهت غرب  - شرق وجود داشته است. حوض میانی کوچکتر بوده و در دوسوی چپ وراست آن، دو حوض بزرگتر به قرینه یکدیگر قرار داشته‌اند. 

پهنای حوض میانی ۸۰ سانتی‌متر و درازای آن ۴٫۴ متر است. پهنا و درازایِ دو حوض دیگر ۲۵٫۲ و ۷٫۱۵ متر است. هر سه حوض با  گذشت روزگار، از گل‌ولای انباشته شده و هم ‌سطح با آجر فرش‌های حیاط خانه شده‌اند و بدین‌سبب تعیین ژرفای آن‌ها، مستلزم خالی‌کردن آن‌ها از گل‌و لای است. 

در جوانب باختری، شمالی و جنوبی حیاط ِخانه‌ی شیخ‌الاسلام، اتاق‌هایی بوده است. اصلی‌ترین اتاق‌ها در جانب باختری (غربی) حیاط هستند. درِ هیچ یک از اتاق‌ها مستیماً به حیاط باز نمی‌شوند بلکه درِ آن‌ها به راهروهایی باز می‌شود که ارتفاع کف آن‌ها از حیاط به اندازه‌ی دو پله است. به سخنی دیگر برای رفتن به راهروها و اتاق‌ها از دو پله باید بالا رفت. درهمه‌ی این اتاق‌ها، گچ‌بری و آینه‌کاری‌هایی که قرینه‌ی یکدیگرند، دیده می‌شود. اصل قرینه‌سازی در همه‌ی بخش‌های عمارت مشهود است. در یکی از این اتاق‌ها، در ارتفاع تقریباً یک متری آتشدان بخاری اتاق، گچ‌بری زیبایی هست که بالای آن بیت زیر هنوز قابل خواندن است:

تا نگردیدیم مانند بخاری سینه‌چاک

جای در آغوش ما نگرفت آتش‌پاره‌ای 

در جانب شمالی حیاط،‌ اتاق دودخورده نسبتاً بزرگی هست که ظاهراً آشپزخانه بوده است. در شرق آشپزخانه و متصل بدان، ایوانکی هست که وسط آن چاه نسبتاً عمیقی حفر شده است. در جانب جنوبی خانه‌ی سیداشرف، محکمه‌ی او بوده است که امروز هیچ اثری از آن به جا نیامانده است. 

این خانه گویای سبک معماری عمارت‌های متعلق به بزرگان نی‌ریز در یک دو سده پیش است. از مقایسه‌ی این شیوه معماری با معماری و هندسه‌ی عمارت‌های مرکز استان و شهرهای دیگر ایالت پهناور فارس که در شمار مواریث فرهنگی کشور درآمده‌اند، می‌توان تا اندازه‌ای به جایگاه هنر معماری نی‌ریز در دوره‌ی قاجاری پی‌برد.

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: