دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

سواد رقمی است که مرحوم شمس‌المعالی نوشته

چون از روزی که قادر بی‌چون و حاکم حُکمِ: کن‌فیکون ^(۱)، دیباچهٔ کتاب دارایی جهان را به نام نامی شهریار تاجدار موشّح ^(۲) ساخته و افسر فرمانروایی کیهان را به تارک ^(۳) مبارک پادشاه صاحب قِران مطرّز ^(۴) داشته دانشوران جهان را شهدِ نشاط در کام و صهبایِ ^(۵) مراد در جام است ما نیز به جهت تکثیر دعاگویان و توفیر ^(۶) شکرگزاران این دولت قوی مکنت و سلامتی ذاتِ اقدس و وجودِ مقدس، همت بر ترفیهِ ^(۷) حال علماء و تنظیم امر فضلاء مصروف و معطوف داشته‌ایم و در ترویج علم و توسعهٔ معاش ارباب کمال جهد بلیغ و سعی جمیل به تقدیم رسانیده و انتظام امور آن‌ها را سرمایهٔ تقویت دولت قوی مکنت دانسته‌ایم و رعایت این سلسله را موجب استدامت و استقامت ذاتِ اعلیحضرت همایون شهریاری، روحی و روح‌العالمین فداه، یافته‌ایم و جناب فضایل نصاب ^(۸) فواضل انتساب ^{(۹) فلان} امروز مقدم ^(۱۰) اقران و مسلّم زمان است در علوم تعالیم و فنون ریاضی و تنجیم صاحب قدح معلّی ^(۱۱) است و در قواعد عربیه و قوانین ادبیه مالکید طُولی، ^(۱۲) سال‌هاست که اوقات عمر عزیز و سرمایهٔ حیات گرامی را بر استضائه ^(۱۳) علوم و معارف مصروف داشته و مدت‌هاست که شبائک ^(۱۴) خیال و حبائل ^(۱۵) همم در مصائد ^(۱۶) این قواعد و رسوم معطوف داشته تاکنون که از هر علمی بهری و از هر بحری نهری و از هر گوشه‌ای توشه اندوخته و شایستهٔ مرحمت و نواختِ والا و منظور نظر سرکاری گردیده بناء علی‌هذا لعمه ^(۱۷) از لمعات مراحم و اشفاق ^(۱۸) خاطر نوابِ مستطاب والا شامل حالش شده سعی او را نامشکور ^(۱۹) و جهد او را نامبرور ^(۲۰) نگذاشتیم و بر مقتضای استحقاق و استیهال ^(۲۱)، محضِ مرحمت و اصطناع ^(۲۲)، مبلغِ فلان وجه نقد به صیغهٔ وظیفه و مستمری در حقِ مشارالیه مقرر داشتیم که هرساله علی سبیل الاستمرار ^(۲۳)، حسب القبض ^(۲۴) برات او را از مباشرین امور وظایف و دفترخانهٔ مبارکه دریافت نماید و بُلغهٔ ^(۲۵) عیش و رفعِ طیش ^(۲۶) خود را از وظیفه مزبور نموده باشد و به دعاگویی دوامِ دولت ابدی الاتصال قیام و اقدام نماید مقرّر آنکه مباشرین وظایف و مستمریات این عارفه ^(۲۷) را در حق او انعامی مؤّبد و ادراری ^(۲۸) مخلّد ^(۲۹) شناسند و این راتبه ^(۳۰) را ابدی و این جایزه را سرمدی دانند و از قصور ^(۳۱) و کسور و تضییق ^(۳۲) و تسویف ^(۳۳) و توقیفش ^{(۳۴) مصون (۳۵)} و محروس ^(۳۶) دارند و در عهده شناسند.

یادداشت‌های نامهٔ هشتم

۱-کن‌فیکون: شو پس می‌شود جزئی است از آیه: و غذا قضی أمراً فانّما یقولَ کن‌فیکون (۱۱۷/بقره) و چون به کاری اراده فرماید فقط می‌گوید: [موجود] باش؛ پس [فوراً موجود] می‌شود.

حاکم حکم کن‌فیکون: خداوند، آفریدگار

۲- موشح: آراسته، زینت داده‌شده

۳-تارک: فرق سر، میان سر آدمی

۴- مطرّز: مزیّن، زینت داده.

۵- صهبا: شراب انگوری، می

۶- توفیر: زیاد کردن، بسیار شدن

۷-ترفیه: آسایش دادن، در رفاه داشتن

۸- فضایل نصاب: آنکه از فضیلت‌ها بهره دارد

۹- فواضل انتساب: آنکه عطاهای نیکو و بخشش‌های بزرگ بدو منسوب است

۱۰- مقدم: پیشوا، رئیس

۱۱- قدح مُعَلّی: یکی از تیرهای قمار عرب که دارای بیشترین سهم (هفت سهم) است. در مورد قدح معلّی ← تاریخ یعقوبی، ترجمهٔ عبدالحمید آیتی، ۳۴۲

۱۲- ید طولی: دست درازتر و کنایه است از مهارت و کمال به صنایع و هنرها که به دست تعلّق دارد؛ قوت و قدرت و دانایی.

۱۳- استضائه: روشن شدن، روشنی پذیرفتن، روشنی خواستن.

۱۴- شبائک: در لغت به معنی «دشمنی‌ها» است اگر دچار تصحیف و دگرگونی نشده باشد به‌ظاهر در معنی «دام‌ها» و به‌جای «شبابیک» به‌کاررفته است.

۱۵- جبائل: جِ حباله؛ دام‌ها

۱۶- مصاید: جِ مصیده؛ شکارگاه‌ها

۱۷- لمعه: روشنی، پرتو

۱۸- اشفاق: مهربانی کردن، مهر ورزیدن

۱۹- نامشکور: بی سپاس، سپاس نشده. مشکور: سپاس داشته شده.

۲۰- نامبرور: بدون نیکی. مبرور: نکویی کرده شده

۲۱- استیهال: سزاوار و شایستهٔ چیزی شدن

۲۲- اصطناع: برگزیدن، برکشیدن، مقرّب ساختن

۲۳- علی سبیل‌الاستمرار: پیوسته، به‌طور مستمر

۲۴- حسب‌القبض: طبق سند و نوشته

۲۵- بُلغه: قوت روز گذار، خورش یک‌روزه (معین)

۲۶- طیش: غصّه، تعب. سعدی در وصفِ کتاب گلستان می‌فرماید: گردش زمان عیش ربیع آن را به طیش خریف مبدّل نکند.

۲۷- عارفه: نیکویی

۲۸-ادرار: وظیفه، مقرری، مستمری

۲۹- مخلّد: جاویدان

۳۰- راتبه: وظیفه، مستمری، مواجب

۳۱- قصور: کوتاهی

۳۲- تضییق: تنگ کردن، تنگ گرفتن، در مضیقه افکندن

۳۳- تسویف: تأخیر کردن، مماطله کردن

۳۴- توقیف: بازداشتن، ضبط کردن

۳۵- مصون: محفوظ، حفظ‌شده

۳۶- محروس: نگاه داشته شده، حراست شده

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: