دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

 این شعر بخشی از مقاله مریم سلطان؛ نزهت الملوک است. دکتر مختار کمیلی متن آن را از روی رونوشت مرحوم سید حسن فقیه، تصحیح نموده است. شماره‌های پانوشت ۱-۴ مربوط به متن مقاله بوده و در همان‌جا آمده‌اند.

مدیحه‌ای از مرحوم شیخ‌الاسلام سید اشرف نی‌ریزی از [ظ: در مورد] سرکار علیه خانم نزهت الملوک نی‌ریزی

حضرت نزهت‌الملوک (۵) ای رشک ماه و آفتاب

آفتاب و ماه رفت از رأی و رؤیت در حجاب

در حریم احترامت، لنگ پای آسمان

در خیام احتشامت، بسته چشم آفتاب

ماهِ پوران دخت‌فر (۶) گل‌روی نسرین نوش (۷) بر

مهر ارزیتون (۸) نظر، خوش‌خوی منظر همچو آب

نیک‌خو نوشابه بو (۹) بیدخت رو (۱۰) سیندخت مو (۱۱)

پاک‌دل سودابه (۱۲) گِل (۱۳) قیدافه (۱۴) ظِل پورک (۱۴) خطاب

چون پری‌نوشت (۱۶) دو صد مشاطه و گیسو طراز

چون پری‌دختت (۱۷) دو صد غمخوار و صورت‌حساب (۱۸)

کرده بر اندامِ چهر آزاد (۱۹) فرهنگت وشاح (۲۰)

بسته بر رخسار شیرین فرنگیست (۲۱) نقاب

نیک‌خواهانت هزاران چون جریره (۲۲) در وثاق (۲۳)

پرده‌دارانت فراوان چون منیژه (۲۴) در عتاب

ارنواز (۲۵) آر بُود بُود از خدمت تو بهره‌ور

شهرناز (۲۶) اربُود [بُوَد] از رأفت تو بهره‌یاب

دربرت دارد کتایون (۲۷) دست خجلت بر عذار

بر درت بنده فرانک (۲۸) گوی خدمت بر قطاب (۲۹)

هرکسی از لطف انعام تو گشته شادکام

هرکسی از خلعت لطف تو گشته شادباب

غیر صدر ممتحن محروم از الطاف تو [نیست]

کیست بی‌بهره زِ انعام عطایت جز شهاب

خلعتش این است عذر آری و خواهی معذرت

وز بروج منقلب از دور چرخ از انقلاب

من نیم شاکی از این عذرت به غیر آن‌کسی [؟]

از عطا و خلعتت این بار سازی کامیاب

دانم این بار از عنایت برفشانی از عطا

هم به خرمن زرساو [و] هم به دامن مشک ناب

باد تا گردون بُوَد دورت همه فرّخ بهار

باد تا دوران بُوَد عهدت همه عهد شباب

از مسیر چرخ گردد راست‌کارت زآسمان

از ستیز کوکب از دوران بختت ماهتاب [؟]

طالعت دائم بود مقرون ماه و مشتری

بختِ میمونِ همایون همچو ماه و آفتاب

طالعت فیروزه باد از دَور این فیروزه چرخ

روز میمون لب همایون  جام گلگون با شراب

اندرین ایّام بهجت کثرت نزهت نصیب

واندرین هنگام راحت پرورت عشرت نصاب (۳۱)

سید حسن فقیه ۲۰/۱/۷۳

پانوشت‌ها

۱-۴- مربوط به مقاله نزهت الملوک

۵- بخوانید: «حضرت نُزهَت‌مُلُکوک» تا آهنگ مصراع حفظ شود. وزن چامه: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن است. 

۶- پوران دخت: به روایت شاهنامه وی دختر خسروپرویز بن هرمز بن انوشیروان و ملکه ایران پس از قتل شهریار و پیش از آزرمی دخت و پادشاهی او هجده‌ماهه بوده است... او بیست و پنجمین شاه از شاهان ساسانی است. (لغت‌نامه)

۷- نسرین: نام دختر پادشاه سقلاب روم است که در حبالهٔ نکاح بهرام‌گور بود. (برهان قاطع)

۸- متن: مهر او زیتون. اَرزَیتون: نام دختر پادشاه مغرب است که در حبالهٔ بهرام گور بود. (برهان قاطع)

۹- نوشابه. نام زنی است که پادشاه ملکهٔ بردع بوده، نام ملکهٔ بردع که سکندر به لباس رسولان پیش او رفته بود. نظامی می‌فرماید: چو از مرغ و ماهی تهی کرد جای / به نوشابهٔ بردع آورد رأی (لغت‌نامهٔ دهخدا)

۱۰-بیدخت: زنی زیبا که هاروت و ماروت فریفته او شدند (معین) 

۱۱- متن: بیدخت روئین‌دخت مو. تصحیح آن به بیدخت رو، سین دخت‌مو، قیاسی است. 

سیندخت: نام زن مهراب‌شاه، والی کابل است که مادر رودابه جد مادری رستم باشد (برهان)

۱۲- سودابه: نام دختر پادشاه هاماوران است که زن کیکاووس باشد (برهان)

۱۳- گِل: خلقت (لغت‌نامه). در واژه «خوشگل» دیده می‌شود، به معنی چهره. 

۱۴- قیدافه: نام زنی بوده حاکم بردع و آن به نوشابه مشهور است، طبق روایات ملکه اندلس و معاصر اسکندر بود (لغت‌نامه دهخدا)

۱۵- پورک: نام دختر پور (فور) رأی (= پادشاه) قنوج که در حبالهٔ بهرام‌گور بود و او را فورک نیز گویند (لغت‌نامه)

۱۶- پری‌نوش:

۱۷- پری‌دخت: نام دختر پادشاه چین است که سام پسر نریمان عاشق او شد و زال پدر رستم از او زاد (لغت‌نامه)

۱۸- در درستی ضبطِ «صورت سحاب» مردد و گمان‌مندم.

۱۹- چهرآزاد= چهرزاد: لقب همای دختر بهمن (فرهنگ‌نام‌های شاهنامه)

۲۰- وشاح: دوالی پهن و مرصع به جواهر رنگارنگ که زنان آن را از دوش تا به تهی‌گاه اندازند. (معین)

۲۱- فرنگیس: نام دختر افراسیاب است و او در عقد نکاح سیاوش بود و کیخسرو پسر اوست (برهان). در این بیت فرهنگ و شیرین نیز نام زنان است. فرهنگ: نام مادر کیکاووس و شیرین معشوق خسروپرویز.

۲۲- جریره: یکی از دخترانِ پیران سپهسالار تورانی. وی همسر سیاوش و مادر فرود است.

۲۳- وثاق: اطاق، خانه (معین)

۲۴- منیژه: نام دختر افراسیاب باشد و بیژن پسر گیو به او عاشق بود. (برهان)

۲۵- متن: در نواز. ارنواز: نام یکی از دو دختر جمشید

۲۶- شهرناز: نام دختر جمشید. فردوسی فرماید: ز پوشیده رویان یکی شهرناز / دگر پاکدامن به نام ارنواز

۲۷- کتایون: نام دختر قیصر روم که زن گشتاسب بوده و اسفندیار از اوست. 

۲۸ فرانک: مادر فریدون و زن آبتین. 

۲۹- قطاب: جَیب، گریبان جامه (معین). گوی: تکمه.

۳۰- ساو: طلای خالصی که شکسته و ریزه‌ریزه شده، برادهٔ زر (معین)

۳۱- با سپاس بسیار از سرکار خانم فاطمه فاتح که این چامه را برای بنده ارسال فرمودند. 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: