نوشتهها
یاد و نام نی ریز در تاریخ میانه ایران - بخش نخستهر چند نیریز تاریخی بسیار طولانی دارد و آثاری از دورهی ماقبل تاریخ و دورهی ایران باستان در آن کشف شده است، همچنین آثاری از کارگاههای ذوب فلز در آن ناحیه یافت شده و به استناد الواح خزانه تخت جمشد نام آن ناذیزی قید شده است اما قدم گذاشتن در سرگذشت این دیار کهنسال، به عرصهی روشن و بدون ابهام تاریخ مربوط به ایران بعد از اسلام است. زیرا به عکس دوران باستان که تاریخ این ناحیه مسکوت گذاشته شده است، در دورهی اسلامی اخبار فراوانی دربارهی آن وجود دارد .
براساس اخبار فتوح اسلام که در منابعی چون فتوحالبلدان بلاذری، فتوح اعثم کوفی، تاریخ طبری و دیگر منابع قرون نخستین اسلامی انعکاس یافته، سپاهیان مسلمان پس از فتح نواحی شاپور و استخر به سوی اردشیر خوره و دارابگرد سرازیر شدند. از جمله مسیرهای لشکرکشی آنان در این نواحی اصطهبان و نیریز بوده است. در این جا هربد داماد یزدگرد سوم ریاست داشت. پس از مدتی کشش و کوشش، چون هربد جنگ را به ضرر خود دید تسلیم شد و به مصالحه با مسلمانان روی آورد. به دنبال آن گسترش دین مبین اسلام در نواحی استخر، اردشیرخوره و دارابگرد آغاز گردید.
اما چون هربد و جانشینانش با مسلمانان صلح کرده بودند، حکومت آنان ادامه یافت. هرچند منابع در این خصوص تا حدی به ابهام سخن گفتهاند؛ اما براساس تحقیقات سکهشناسی، تا مدتها پس از ورود اسلام به نواحی مختلف فارس که در حدود سالهای ۲۰ هجری صورت گرفته، در بعضی نواحی به خصوص اردشیر خوره نائب السلطنههای ساسانی با قبول صلح و اطاعت از مسلمانان، به حکومت خویش ادامه دادند. ضرب سکه از آنجا که نیازمند تشکیلات و قواعد خاصی بوده است، نشان میدهد که بسیاری از قواعد زندگی اجتماعی و اقتصادی فلات ایران در اینجا استمرار یافته است. اعراب مسلمان نیز که تا سالهای پس از بیستم هجری به فتوحات در خراسان و سیستان سند و آذربایجان مشغول بودند، از شرایط صلح در ناحیهی اردشیر خوره برای تمشیت امور اقتصادی فارس بهره بردند. این امر موجب شد در نواحی نیریز، اصطهبان، لار، داراب، یزد، سیرجان تا کرمان جوامع زرتشتی تا مدتها آزادانه به حیات خود ادامه دهند. چنانکه آتشکدهی کاریان به عنوان یکی از سه آتشکدهی مهم دوران ساسانی تا دهها سال بعد در منطقهی لار دایر بود. به تدریج که اسلامپذیری گسترش بیشتری مییافت، بخش عمدهای از دستاوردهای عملی و فنی ایرانیان و نیز زبان فارسی و تجارب اجتماعی و اقتصادی آنان در این ناحیه تداوم یافت و در خدمت جامعهی ایران دورهی اسلامی قرار گرفت. از جمله این علوم و فنون، دانش ریاضیات، علم نجوم، فنون و اصطلاحات نجومی و تقویمی ایرانیان رایج بوده است. این ناحیه که در مجاورت کویر مرکزی ایران قرار دارد از یک طرف فنونی چون حفر کاریز که یک فن اصیل ایرانی است و نیز روشهای انتقال آب را که با ریاضیات و نجوم کاملاً بستگی دارد حفظ کرد که نمونههای بسیار روشنی از آنان را در نیریز میتوان دید و از طرف دیگر با مرکز بزرگ تمدن اسلامی- ایرانی در خراسان مرتبط بود. در چنین زمینهای بود که در قرن سوم هجری، فضلبن حاتم نیریزی پا به عرصهی علم و دانش نهاد. بدون شک در شرایطی که علوم نجوم و ریاضی در نیریز رایج بوده و استفادههای علمی و عملی از آنها مطرح بوده است، دانشمندان و صاحبنظران پدید آمدهاند. فضل بن حاتم با در اختیار داشتن تجارب علمی و فنی ایرانیان، به بغداد مرکز خلافت عباسی رفت و آثار علمی خود را به ملل مسلمان عرضه کرد. داستان حل معضل رؤیت لکههای سیاه و در قوس و قزح که موجب نگرانی خلیفهی عباسی شده بود مشهور است. ابوریحان بیرونی منجم و ریاضیدان بزرگ ایرانی در کتاب آثارالباقیه عن القرونالخالیه مینویسد که عوامل دیوانی دولت عباسی در امر انطباق وصول خراج با ماههای سال دچار اشکال شدند؛ لذا چون از حل مشکل عاجز ماندند خلیفه موبد را فرا خواند و دربارهی تنظیم تقویم خراجی که نزد ایرانیان سابقهای طولانی داشت از او نظر خواست و موبد با ارائهی توضیحاتی مشکل را برطرف ساخت. با توجه به اینکه در بغداد، موبد و پیرو دین زرتشتی زندگی نمیکرده است و با توجه به اخبار فراوانی که درباره حل مشکلات نجومی در قرن سوم در بغداد به وسیلهی فضلبنحاتم گزارش شده است محتمل است که منظور از موبد، فضلبنحاتم باشد؛ زیرا تا مدتها پس از فتوح اسلام در نواحی شرقی فارس، به هر عالم و دانشمندی موبد میگفتند و این لقب خاص زعمای دینی زرتشتی نبوده است.
از قرن چهارم هجری نیریز شاهد تحولات تاریخی بیشتری شد. مسجد تاریخی جامع نیریز که در آن دوران ساخته شده گویای اوضاع فرهنگی و دینی آن سامان میباشد.
بخش دوم این مقاله را از اینجا بخوانید.
کلمات کلیدی
اطلاعات:
- مرجع: گزارش كنگره فضل بن خاتم نيريزي، شيراز: مركز نشر دانشگاه شيراز، صص 112 – 104
- نویسنده/گردآورنده: کمیتهی علمی ستاد بزرگداشت کنگره فضلبن خاتم نیریزی (1379)
- نوع مدخل: نوشتار
- تاریخ ثبت:1392/9/6
عکسهای مرتبط :
نوشته های مرتبط :
- یاد و نام نی ریز در تاریخ میانه ایران - بخش نخست
- یاد و نام نی ریز در تاریخ میانه ایران - بخش دوم
- شبانکارگان در نیریز
- نیریز در حکومت شبانکارگان
بیشتر »
ویدئوها مرتبط :
* هیچ موردی پیدا نشد...