دانشنامه تاریخ نی‌ریز

نوشته‌ها

روستای خواجه جمالی از توابع نی‌ریز شاهد پیشامدهای تاریخی زیادی بوده است که یکی از آن‌ها واقعه‌ی نبرد با نظامیان دولت استعمارگر انگلیس در جنگ جهانی اول «۱۹۱۹-۱۹۱۴ میلادی» است. ماجرای این نبرد در کتابی تحت عنوان «عملیات در ایران» نوشته ژنرال جیمز فردریک با ترجمه کاوه بیات آمده است که در اینجا بخشی از آن وقایع را که مربوط به نی‌ریز و روستای خواجه جمالی است به‌اختصار می‌آوریم:

انگلیسی‌ها در جنگ جهانی اول که در زمان احمدشاه به وقوع پیوست در شهر نی‌ریز قلعه و دژی مستحکم که دارای چهار برج بود و هنوز هم آثارش برجاست با مصالح سنگ، آجر، گچ و شن برای نگهداری یک بریگاد ارتش ۳۵۰۰ نفری با همکاری کارگران نی‌ریزی ساختند. به هر کارگر روزانه دو زار «دو ریال» دستمزد می‌دادند. انگلیسی‌ها حدود ۸ سال در جنوب ایران ازجمله شهرستان نی‌ریز که ازنظر سوق‌الجیشی خیلی مهم و بااهمیت بود ماندند. چون این شهرستان که بین استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، اصفهان و فارس واقع‌شده و دارای موقعیت نظامی و استراتژیکی مهمی است. انگلیسی‌ها در این مدت دردسرهایی برای مردم به وجود آوردند. گرچه اهالی شهرستان نی‌ریز و افراد عشایر این شهرستان به‌موقع علیه آن‌ها اقدام نموده و مزاحمت برایشان ایجاد کردند و در این زمینه می‌توان به کشتن دو نفر انگلیسی به دست ابراهیم فرزند علی‌بابا و محمود دانشی اشاره کرد. ازجمله انگلیسی‌ها در شبیخونی به روستای دهچاه نی‌ریز یورش برده و ۲۴ نفر زن و مرد و کودک را به شهادت رسانیدند. این حمله به دستور فرمانده کل سپاه اس.پی.آر (سپاه پلیس جنوب) به سرپرستی سایکس علیه لشنی‌های بخش آباده طشک به‌ویژه اهالی روستای خواجه جمالی و همچنین روستای چاهک و بخش پشت کوه انجام گرفت. لشنی‌ها از ژوئیه و اوت سال ۱۹۱۷ میلادی برابر تیر و مرداد سال ۱۲۹۶ خورشیدی مبارزات خود را شجاعانه با آن‌ها آغاز کردند و بر استمرار آن نیز مصر بودند و زیان‌هایی هم بر آن‌ها وارد کردند. سایکس نخست عواملی را در ماه اوت به منطقه فرستاد و اطلاعات لازم را در این مورد کسب کرد. در نی‌ریز و قوام‌آباد دو مرکز تدارکاتی که در دو سوی منطقه لشنی‌نشین بود ایجاد کرد و در ۱۹ سپتامبر ۲۸ شهریور در هر یک از این نقاط ستونی مستقر گردید. قوای مستقر در قوام‌آباد که به ستون دهبید موسوم بود تحت فرماندهی میجر آ-اس-رائول «سرگرد رائول» قرار داشت. فرماندهی نیروی نی‌ریز را میجر اس.ام.بروس «سرگرد بروس» به عهده داشت و مرکب بود از یک اسواران از نیروی پانزدهم نیزه‌دار و دو رسد از نیروی شانزدهم راجپوت یک واحد آتشبار کوهستانی و یک واحد مسلسل پلیس جنوب و دسته پیشگام که از میان نیروهای موجود تشکیل‌شده بود و تعدادی از اجزای بهداری و حمل‌ونقل... . فاصله بین قوام‌آباد و نی‌ریز که از طریق منطقه لشنی‌نشین بخش آباده طشک می‌گذشت حدود یک‌صد و بیست مایل بود. ستون‌های مستقر در نی‌ریز و قوام‌آباد دستور داشتند به ترتیب به سمت جنوب شرقی و شمال غربی پیشروی و در طول راه اقدامات تنبیهی لازم را از لشنی‌ها به عمل‌آورند و با هر یک از گروه‌های حرفه‌ای که روبرو شدند شدیداً برخورد نمایند. قرار بود که این دو ستون در کوشکک مرکز دهستان بختگان بخش آباده طشک به یکدیگر ملحق شوند. قبلاً از تهران به لشنی‌ها هشدار داده‌شده بود. آن‌ها نیز بخش اعظم مال‌ومنال خویش را برداشته و از منطقه خارج کرده بودند. در ساعت یک و پانزده دقیقه بامداد روز ۲۶ سپتامبر (۴ مهر) گروهی از عشایر دلاور بر ستون دهبید هجوم آوردند و زیان و خسارت قابل‌توجهی به آن‌ها وارد کردند ولی این ستون به هر زحمتی بود حمله آن‌ها را دفع کردند. ستون دهبید پس از دیدن خسارت‌های زیاد در ساعت شش و پانزده دقیقه بامداد همان روزبه سمت روستای «خواجه جمالی» حرکت کردند. این ستون در ساعت ۹ بامداد متوجه شد که حدود پانصد تا شش‌صد نفر از دلاور مردان شجاع و بی‌باک طایفه لشنی‌ها در حول‌وحوش و پیرامون روستای خواجه جمالی سنگر گرفته و راه را بر آن‌ها بسته‌اند. فرمانده ارتش انگلستان روستای خواجه جمالی را در آن زمان چنین تعریف کرده است: این روستا در حاشیه شمالی جلگه ناهموار سنگی واقع‌شده و در دامنه تند بلندی‌های پرشیبی قرار دارد که بخش جنوبی ارتفاعات ده هزار پایی (۱۴) کوه ولی کنار گردنه خالص را تشکیل می‌دهد. در این روستا گذشته از یک قلعه محکم و استوار، شش برج جداگانه، چند باغ پر از درخت و مزارعی محصور در دیوارهای سنگی نیز قرار داشت. اراضی پر شکاف و آکنده از سنگ و ناهمواری‌ها نیز آن را از جلگه اطرافش جدا ساخته بود که لشنی‌ها مردانه از آن دفاع می‌کردند. ولی سرانجام روستای خواجه جمالی به دست نیروهای انگلیسی افتاد و از طرفین تعدادی کشته شدند. در این ماجرا از لشنی‌ها هشت نفر شهید شدند. انگلیسی‌ها دستور داشتند در مسیر خود، روستاها و قلعه‌ها را خراب کنند و حتی اموال آن‌ها را هم به یغما ببرند. لذا روز بعد ستون دهبید پس از تخریب روستا و قلعه‌های خواجه جمالی راه خود را به سمت جنوب ادامه دادند و در کوشکک به ستون نی‌ریز ملحق گردیدند. آنگاه افراد راه نی‌ریز را در پیش‌گرفته و در دو اکتبر «ده مهر» به نی‌ریز رسیدند و در دژ و قلعه اس‌پی‌آر S.P.R مستقر شدند.

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: