دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

مساجد ازجمله بناهای تاریخی هستند که در طول تاریخ از گزند تخریب مصون مانده و همواره از زمان‌های قدیم در بیشتر شهرهای ایران باقی‌مانده‌اند و هر یک به‌نوعی گویای تاریخ معماری و سیاسی - اجتماعی مناطق مختلف می‌باشند. نی‌ریز به‌عنوآن‌ یکی از قدیمی‌ترین شهرهای فارس و بلکه ایران، با تاریخی غنی و پرفرازونشیب، مساجد تاریخی ارزشمندی داشته که خوشبختانه معدودی از آن‌ها نیز در مسیر تاریخ باقی‌مانده‌اند. ازجمله: مسجد جامع کبیر که همچنان پابرجاست و مساجدی که آثاری از آن‌ها باقی نیست مانند مسجد عَلَم که در ۶۵/۰۹/۲۵ خورشیدی تخریب شد، مسجد سید یعقوب (در محلهٔ سادات)، مسجد میرزاها در محلهٔ کیان که هنگام احداث خیابان امام حسین (ع) تخریب شد، مسجد قلعهٔ محمود خان، مسجد امام‌زادگان حسن و حسین (ع) (دَرِ ورودی این مسجد در بازار سیدها باز می‌شد و جلو آن طاق وجود داشت که گچ‌بری‌های بسیار زیباروی آن کارشده بود و دو پرندهٔ زیبا دو طرف طاق گچ‌بری شده بود)، مسجد بازار ملکی‌دوزها (تاریخ بنا ۹۹۴ ه.ق) و مسجد جامع صغیر (در خیابان امام حسین (ع)).

 دربارهٔ مسجد میرحیدر علی

مسجد میرحیدر علی یا حاج سید علی یا الزهراء ازجمله مساجدی است که همچنان باقی‌مانده. تاریخ بنای مسجد مشخص نیست و آنچه از سنگ‌نوشته یکی از دو کتیبهٔ سنگی آن مشخص می‌شود این است که تاریخ بنای آن مربوط به‌پیش از سال ۱۰۸۷ هـ. ق است. این کتیبه مربوط به تعمیر مسجد در دورهٔ شاه سلیمان صفوی (۱۱۰۵-۱۰۷۷ هـ. ق) پسر شاه‌عباس دوم صفوی هست که متن آن چنین است:

و اَنّ المساجدَ لله فلا تَدعوا مع الله احداً: و مساجد مخصوص (پرستش ذات یکتای) خدا است. پس نباید باخدا، احدی غیر او را پرستش کنید. سورهٔ جن - آیهٔ ۱۸) قد امر به تعمیر هذه المسجد الشریف فی الایام السلطنه و الخلافه نواب ... الاعلی سلطان شاه سلیمان بهادر خان خلد الله ملکه و سلطانه امیر حیدر ابن المرحوم امیرمحمد صالح النی‌ریزی فی شهور سنه سبع و ثمانون و الف من الهجره النبویه ۱۰۸۷ [هـ. ق[».

این مسجد را میرحیدر علی فرزند امیرمحمد صالح نی‌ریزی تعمیر و کتیبه‌ای سنگی نیز برای آن تهیه و نصب نموده. بعداً حاج سید علی فرزند حاج حیدر علی مجدداً مسجد را تعمیر می‌نماید که به نام مسجد حاج سید علی نامیده می‌شود. سید جواد نی‌ریزی نبیرهٔ سید نعیما شیخ‌الاسلام نی‌ریز در این مسجد نماز می‌خوانده. نقل دیگری وجود دارد که پنج نفر از نی‌ریزی‌ها به نام‌های میرزامحمدبن میرزا ابوالفتاح، ملأ سبز علی، حاج علی حسین پدرزن حاج زین‌العابدین خان حاکم نی‌ریز، حاج هادی از اهالی محلهٔ چنار سوخته و شیخ عبدالرحیم که روحانی و عارف و باسواد بود به زیارت عتبات عالیات می‌روند. این ۵ نفر در این سفر به خدمت آیت‌ا... میرزای شیرازی می‌رسند و از وی درخواست می‌کنند که یکی از روحانیون را برای ارشاد و راهنمایی و رتق‌وفتق امور دینی و شرعی مردم به نی‌ریز بفرستد. ایشان هم آیت‌ا... ملأ قاسمعلی عرب را معرفی می‌کند. آیت‌ا... ملاقاسمعلی عرب به بصره رفته و ازآنجا با لنج باری به بوشهر می‌رود و ازآنجا به شیراز و سپس نی‌ریز می‌آید و بیش از ۳ سال در نی‌ریز می‌ماند و در منزل میرزامحمد فرزند میرزا ابوالفتاح سکونت می‌گزیند. (به نقل از میرزا احمد امیری) آیت‌ا... ملاقاسمعلی عرب در نی‌ریز به تدریس و رتق‌وفتق امور دینی مردم می‌پردازد و نماز جماعت را در مسجد میرحیدر علی اقامه می‌کند.

این مسجد شامل دو شبستان است و درِ اصلی آن به سمت جنوب باز می‌شود. دالان (راهرو) مسجد که بین دو شبستان قرار دارد، تقریباً به درازای ۱۰ متر و پهنای ۵/۳ متر هست. انتهای این راهرو حیاط مسجد است. در حیاط مسجد یک اصله درخت سرو قوی و بسیار بلند و تنومند وجود دارد. معلوم نیست چه زمانی این درخت کهن‌سال کاشته شده است. شاید چند صدسال عمر داشته باشد. ۹ اصله درخت نارنج و یک درخت توت نیز در حیاط مسجد کاشته شده است. سابقاً یک حوض بزرگ و دو حوض دیگر در حیاط مسجد وجود داشته که در حال حاضر هر سه پرشده. همچنین در حیاط مسجد یک برکه برای آب خوردن وجود داشته که تخریب گردیده است. مساحت حیاط مسجد حدود صد مترمربع هست. مسجد دارای یک آشپزخانه است که سطح آن حدود پنجاه مترمربع است. شبستان مسجد حاج سید علی که در باختر دالان واقع‌شده دارای شش طاق گنبدی شکل بلند است و دو ستون در وسط که پایهٔ آن به شکل مربع هست. هر ضلع مربع تقریباً یک و چهار دهم متر و بلندی هر ستون تا زیر پایهٔ طاق یک و هشت دهم متر و بلندی انتهای هر طاق تقریباً ۳ متر هست. شبستان با ستون‌های اطراف که زیر دیوارها هست جمعاً دوازده ستون دارد. این شبستآن‌یک محراب بسیار زیبا و عالی دارد که ارتفاع آن دو و نیم متر و دهانهٔ آن‌یک متر هست و عمق آن تقریباً هفت دهم متر از سطح زمین فاصله دارد و سطح شبستان حدود ۲۶۰ مترمربع هست. در اصلی ورودی آن در شمال خاوری قرار دارد که به دالان کنار درب مسجد باز می‌شود و اخیراً ۳ در، هم به سمت شمال که به‌طرف کوچه و حسینیهٔ شهدای سرپوش هست بازشده است. شبستان دیگر مسجد میرحیدر علی دارای هشت طاق گنبدی شکل است که قسمت جنوب آن باز است. سه ستون در وسط قرار دارد که پایهٔ هرکدام به شکل مربع به ضلع تقریباً یک و یک دهم متر و بلندی هرکدام تا زیر پایهٔ طاق ۲/۴۰ متر هست. فاصلهٔ ستون‌ها با یکدیگر ۳/۳۰ متر است. این شبستان با ستون‌هایی که زیر دیوارها هست درمجموع ۱۵ ستون دارد. آقای حاج محمدعلی سرپوش از افراد مؤمن و باتقوا برای حفظ و نگهداری این مسجد بسیار قدیمی و کهن‌سال که جزء آثار باستانی و میراث فرهنگی هست زحمات زیادی کشیده و می‌کشد.

پی‌نوشت:

۱- کتیبه‌ای بالای درِ این مسجد وجود داشت که متن آن بدین شرح بود: «قال الله سبحانه: و اَنّ المساجدَ لله فلا تَدعوا مع الله احداً [و مساجد مخصوص (پرستش ذات یکتای) خدا است. پس نباید باخدا، احدی غیر او را پرستش کنید. سورهٔ جن - آیهٔ ۱۸]

هر کس که او عمارت مسجد کند مدام

تا اهل حق به روضهٔ جنت کند خرام

در دیـن هـزار فیـض الهــی رســد به او

در، دار، دهر دولت او هست بر دوام

مقصود از نوشتن صحیفه این است در تاریخ شهر شعبان به توفیق حضرت ملک منان در ایام خلافه پادشاه جهان ... امن‌وامان شاه ملائک سپاه لطف ا... شأنه سلطان محمد پادشاه امارت پناه انتباه اسماعیل بیگ مهرداد نواب نامدار ... ادریس محمدخان روملو این عمارت مسجد نمود. امید که ثواب این بروز گاه نواب شاهی شاهزاده عالم و عالمیان ... سلطان میرزا حمزه برسد تحریر فی شهر المذکور سنه ۹۹۴ هـ. ق».

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: