دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

  هر چند به گفته میرزا محمد على بهار، وى در علم اصول حدود دوازده هزار بیت سروده بوده  و آقا بزرگ طهرانى نیز در الذریعه الى تصانیف الشیعه، دیوان شعرى به او نسبت داده ، امّا اکنون فقط اشعارى پراکنده از او در دست است که بیشتر در قالب قصیده و در مدح و ستایش مؤیّدالدوله طهماسب میرزا، حاکم فارس و منوچهرخان گرجى، حاکم اصفهان و ... است. در اینجا قصایدى را که در مدح طهماسب میرزا و منوچهرخان گرجى سروده، ذکر مى‏ کنیم:
 

«قصیده در مدح و ستایش طهماسب میرزا مؤیدالدوله»
 
             اى بهار دین و دولت روزگارت                                 بى‏ خزان بادا به گیتى نوبهارت
             عقل والا، بنده منّت پذیرت                                    چرخ اعلى، چاکر و خدمت گذارت
             ذروه کیوان، حریم بارگاهت                                    توسن گردون، سمند راهوارت
            بر تن اجرام، بیم از کرّ و فرّت                                     در دل بهرام، هول از گیرودارت
            تا به گردون فسحت میدان رخشت                            تا به کیوان، رفعت ایوان بارت
            داغ طاعت بر جبین مهر و ماهت                               خوان همت بر کف لیل و نهارت
           امر و طاعت بر وضیع و بر شریفت                              حکم و فرمان بر صغار و بر کبارت
          ظلم، لاغر از چه؟ از گرز سمینت                                ملک، فربه از چه؟ از کلک نزارت
          نیکخواهت سرنگون اما به بزمت                                  بد سگالت سرفراز، امّا به دارت
           ز اختیارت نیست بیرون هر چه بینم                            جز سخا، کان نیست اندر اختیارت
          عِقد نحرِ  حور، لفظ در فشانت                                    کحل چشم چرخ، خاک رهگذارت
            ربقه آفاق اندر قید بأست                                         گردن ایام اندر زیر بارت
           بر دو پاى توسن گردون، عقالت                                 بر دهان بُخْتى  گیتى مهارت
            هر کجا لشکر کشى بر عزم هیجا                              فتح و نصرت از یمین و از یسارت
            نعل اسبت گوشوارِ گوش گردون                              گر بود گردون سزاى گوشوارت
           آیت موسى نماید صانها اللّه                                      کلک سحار و سنان خصمْ خوارت
           معجز عیسى پدیدآرد سقى اللّه                                نوش لطف و شهد عفو خوشگوارت
          گر سیلمان نیستى، چون شد به فرمان                      جن و انس و وحش و طیر و مور و مارت
         ور سکندر نیستى چون شد مسخر                                عرصه گیتى و روى روزگارت
          چرخْ رامت، بختْ کامت، دهرْ یارت                                     زرْ ذلیلت، گنجْ خوارت
             جز به گرد مرکز جاهت مبادا                                       اى بلند ایوانِ مینائى مدارت
              زینهار اى آز، بیرون شو ز گیتى                                  ورنه جود او، برون آرد دمارت
             لاجرم اى بخل، رو سوى عدم کن                               ور نه از بیخ آورد بیرون تبارت
            عنبرآگین باد و عطرافشان، هماره                                مجلس از آرایش عود قمارت
               نو عروس مملکت پیوسته بادا                                اندر آغوش از سر بوس و کنارت
 
                                                                  *
قصیده در مدح طهماسب میرزا مؤیدالدوله
 
اى نایب بهشت به دو رخسار                                         اى تازه روى تو ز گل بر بار
اى فتنه عراق و بلاى فارس                                             اى لعبت طراز وبت فرخار
اى ماه و ماه پیش تو فرمانبر                                  وى سرو و سرو پیش تو خدمتکار
اى شهد ناب ریخته از شکر                                      وى مشک ناب بیخته بر گلنار
افراخته چو سرو همى قامت                                   افروخته چو لاله همى رخسار
آمیخته شراب همى در شهد                                   و انگیخته عبیر همى از قار
در انگبین سرشته مى صافى                                    در ناردان نهفته دُرّ شهورا
آموخته به چشم هزار افسون                                    و اندوخته به غمزه هزار اسرار
آن غمزه خورده خون همه مردم                               وان چشم بسته دست همه سحار
اى از بهشت آمده زى دنیا                                          اى از بهار برده همى مقدار
دلها همه ربوده به یک غمزه                                    جانها همه گرفته به یک دیدار
کرده دلم خیال سر زلفت                                          مانا  به گرد نقطه خط پرگار
بر من شده است چیره سر زلفت                            زانسان که شیر چیره شود به شکار
سحرا که کرده‏اى توبه چشم اندر                              کاندر تو خیره‏اند همه ابصار
تا تو جدا شدى ز کنار من                                            شد مرمرا کنار چو دریا باز
تیمار تو خورد دل و جان من                                        تو هیچگونه مى‏نخورى تیمار
شیداى تو شده است دل و جانم                                باز آ و عقده ازدل من بردار
گر تو بتافتى ز محبت دل                                         من همچنان به مهر توام ستوار
افشانده دست بر همه عالم                                      پرداخته دل از همه اغیار
من مشک و غالیه  چه کنم دیگر                              تا زلف تو شده است مرا عطار
از مشک زلف تو است مرا خرمن                               وز غالیه دو جعد تو یک خروار
دیگر نبید  را نچشم هرگز                                        تا لعل تو شده است همى خمّار
تو پار  ناشکفته گلى بودى                                        و امسال یک بهار گل و گلنار
من در عراق از پى تو پویان                                      در پارس تو به سیر گل و گلزار
ایدون  که آمدى تو به دیدارم                                   عیدى کنم به روى تو من هموار
گفتم سه بوسه برچنم از لعلت                                گفتا کز این حدیث کن استغفار
نازک لبم نه در خور بوس تو است                                  لعل لطیف را نکنم افگار
ترسم که جاى بوسه در او ماند                                   فردا خجل شوم بر میر بار
صدر زمانه عاقله  دنیا                                                   معنى عقل آینه اسرار
 
                                                           *
 
لَوْ یُمْلَکُ اْلاَرْض بِالصَّمْصامه الخدم                فَالصَّدْرُ سَخَّرَها بالطُّرْسِ وَ الْقَلَم
اَوْ نَظَّمَ الْمُلْکَ اَجْنادٌ مُجَنَّدَهٌ                        فَهُوَ الّذى صانَه بالرَّاْىِ وَ الْحِکَم
صَدْرُ الأَعاظِمِ، عَیْنُ الدَّهْرِ واحِدُهُ                     بِکْرُ الزَّمانِ رَبیعُ الجوُدِ وَ الْکَرَمِ
حامىِ الذّمارِ عَزیز الْجارِ حارِسه                   کَنْزُ اْلاَراملِ مؤفِ الْعَهْدِ وَ الذّمم
السّابغُ النِّعَمِ بن السّابِغِ بن النِّعَم                 بن السّابغ النِّعَمِ بن السّابِغِ النِّعَم
نَفْسٌ هُوَ الْجَوْهَرُ الْقُدْسِىُّ فى شَرَفٍ               وَ مَظْهَرٌ لِنعُوُتِ البارِئِ النَّسَم  
اَشُمُّ اَبْلَجُ مِثْلُ الشّمْسِ فى حَمَل                اَغَرُّ اَبْیَضُ مثْلُ النّارِ فىِ الْعَلَم
لَهُ تَهَلُّل وَجْه نوُر غُرَّتِهِ                              اَغْنى عَنِ الْبَدْرِ فى داجٍ مِنَ الظُّلَم  
عَمَّتْ فَواضِلُهُ تَمَّتْ نَوآئِلُهُ                        جَمَّتْ خَصآئِله فىِ الْخیم وَ الشِّیَم
فَالّدینُ وُشِّحَ ِمنْ جَدْوى اَنامِلِه                   کَالرَّوْضِ وُشِّحَ بِاْلاَنْواءِ وَ الدّیم
اِنْ غاظ یَوْما عَلى ضَوْءِ النَّهارِ فَقَدْ                 تَبَدَّلَ النُّورُ وَ اْلاِشْراقُ ِبالظُّلَم
رعدٌ وَ بَرْقٌ و ظُلُماتٌ و صاعقهٌ                    ِبالْبَطْشِ وَ الْقَهْر وَ الْبأساءِ وَ النِّقَم
روُحٌ وَ رَوْحٌ وَ رَیْحانٌ وَ رائحَهٌ                         بِالْخَلْقِ وَ الْخُلْقِ وَ اْلاِحسانِ و النِّعَم
لَوْلاَ النّبُوَّهُ مَخْتوُمٌ بِمَنْ خُتِمْتَ                         لَقیلَ اِنَّکَ مَأْموُرٌ ِبها فَقُمْ
تَراهُ یَوْمَ اَیادیهِ و بَطْشَتِهِ                          کَالْمآءِ فى صَفْوَهٍ والنّارِ فى ضَرَم
تَوارَثَ الْمَجْد مِنْ بَیْتٍ لَهُ قَدم                       و الْمَجْدُ اَحْسَنَهُ ما کانَ فىِ الْقِدَم
فاقَ الْبَرِیَّهَ ِباْلاثارِ کُلّهمْ                                 ِبالطَّوْلِ وَ النَّوْلِ وَ الْعَلْیآء وَ الْکَرَم
اَلْمُلْکُ وَ الْمالُ کُلاًّ لایُزَیِّنُهُ                            اِنَّ الْجَمیلَ لِیَسْتَغْنى عَنِ الْکَتَم
مَنْ ذا یُماثِلُهُ مَنْ ذا یُشابِهُهُ                        مَنْ ذا یُجانِسُهُ فىِ الْحُکْمِ وَ الْحَکَم
لاغَرْوَ اِنْ یُحینا رَیّا شَمآئِلِه                              اِنَّ الرَّبیعَ لِمُحْیى الْوَرْدِ و الْعَنَم
لایُدْرِکُ الْفِکْرُ نَبْذا مِنْ مَحاسِنِه                         وَ لَوْ تَحَلَّقَ اَقْصى ذَرْوَهِ الْهِمَم
ذِکْرُ اسْمِهِ وَ مَزایا ذاتهِ طَرَبا                        اَشْهى اِلى الْقَلْبِ ایقاعا مِنَ النّغَم
یَحوُمُ حَوْل ذُراهُ النّاسُ خاضِعَهً                      مِثْلُ الطَّوائِفِ حَوْلَ الْبَیْت وَ الْحَرَم
اِذا نَقَشْتَ اسْمَهُ السّامى عَلى دَنِفٍ              فى سَکْرَهِ الْمَوْتِ اشفاهُ مِنَ السَّقَم
لَمْ یَخلُقِ اللّه بعد الاولیآء لَهُ                        فىِ الْخَلْقِ شِبْها مِنَ اْلاَضْلابِ وَ الرّحم
لاتَشْبَه الْفُلْکُ اْلاَعْلى ِبقُدْرتِهِ                         اِنَّ الْحَصى لَیْسَ کَاْلاَطْوارِ فى عظَم
لایَنْبَغى بَعْدَ اسْمآءِ اْلاِلهِ سُمىً                      غَیْرَ اسْمِهِ دَخَلَتْها اَحْرُفُ الْقَسَم
مَصَّ الْعُلوُمَ بِثَدْىِ الْأُمِّ مِنْ لَبَنٍ                        فَهُوَ الْحَکیمُ صَبِیّا غَیْرَ مُنْفطم  
فَالْمُسْتَجیرُ ِبهِ فى حالِ مَخْمَصَهٍ                      کَالْمُسْتَجیرِ ِبرُکْنٍ غَیْرَ مُنْهَدم  
وَ لَوْ تَطَلَّبَ ذَا الْعَلْیآءُ حُسَّدُهُ                          فَلَیْسَ یَنْقَلِبُ الْمَخْدوُم ِبالْخَدَم
وَ الْمُسْتَمیحُ ِبهِ فى ذِلِّ مَسْکَنَهٍ                     کَالْمُسْتَمیحِ ببَحْر غَیْرَ مُلْتَطم
اِنِ اسْتَطَعْتَ ِغنىً دَعْ ماسواهُ بِهِ                     فَمَا العبادَه حَقّ اللاّتِ وَ الصَّنَم
یَعْفُو عَنِ الْخَصْمِ لَوْ وافاهُ مُعْتَذِرا                         اِنَّ الْخَطایا مُمَحّاهٌ مَعَ النَّدَم
مَنْ قاسَهُ بِاَعادیهِ فَقیلَ لَهُ                           مَنْ ذا یَقیسُ سَمینَ الْجِسْمِ بِالْوَرَم
فَاللّهُ فَضَّلَهُ فىِ الْعالَمینَ کَما                           تَفَضَّلَتْ سُوَرُ الْفُرْقانِ فى الْکلم
یا ایّها الصَّدْرُ خُذْمِنّى مُحَبَّرهً                          ما قالَها رَجُلٌ فىِ الْعُرْبِ وَ الْعَجَم  
اَرْجوُ من اللّهِ اَنْ یَبْقاکَ فى دعهٍ                  مادامَت الْوُرْقُ ذاتُ اسَّنْجع فى سَلَم
عِشْ رافِلاً فى ثیاب الْمَجْدِ مُبْتَهِجا                  بالا ریحیّهُ وَ اْلاَعْدآءِ فىِ الْعَدَمِ  
 

«قصیده در مدح منوچهرخان گرجى»

اى نهفته سنبل سیراب تو بر ارغوان              وى نهفته گوهر نایاب خوش در ناردان
بر سمن از ضیمران آویزه‏دارى مشک ناب         از بلور از آبنوس افکنده دارى سایبان
بر شهاب از زلفکان افکنده‏اى مشکین زره         بر سهیل از ابروان آراسته نیلى کمان
بر قمر از مشک دارى عنبر آگین سلسله          از شبه بر سیم دارى چنبرآهین  طیلسان
در جوار ماه دارى چشمه چشمه شهد و شیر   بر فراز عاج دارى توده توده مشک بان                          
هر کجا لعل تو شکر، قافله در قافله                 هر کجا زلف تو عنبر، کاروان در کاروان
غیر زلفت بر رخان، کس دید زاغ اندر حرم         غیر لعلت در لبان، کس دید در یاقوت جان
کس فراز لاله هرگز دید هندویى چنان              کس طراز پسته هرگز دید یاقوتى چنان
جز لبت نشنیده کس یاقوت بفشاند شکر      جز رخت نشنیده کس، سورى  برآرد ضیمران
جز خزان بخت من، نامد خزانى بى ‏بهار            جز بهار روى تو، نامد بهارى بى‏خزان
در دل من گشته پنهان آنچه در رویت پدید       بر رخ من گشته پیدا آنچه در لعلت نهان
چار چیزت چار چیز از چار چیز من ربود             نک پى گفتنش آمد کلک و نطقم،تر زبان
عشق تواز چشم خواب و مهر تو از جسم تاب    هجر تو از دل نشاط و جور تو از تن روان
گر دهد تسکین خون، عناب لعلت از چه رو        کرده جارى خون دل از دیده‏ام چون ناردان
مهر تو تا در دلم شد دل نگنجیدم به تن           میزبان در خانه کى گنجد ز شوق میهمان
دید تا زلفت، دل من شد قرارش بر فرار           کى شکیبد در قفس مرغى که بیند آشیان
تا سیه زلفت بدیدم چشم من شد اشکبار     لاجرم اشک آید از چشمى که شد در وى دُخان
خواستم تا غمزه نغز تو را آرم صفت               سى و دو وصفم به خاطر در رسید اندر زمان
دل نشین و دلگشا و دل‏پذیر و دلفریب            جان فزا و جان گزا و جان شکار و جان ستان
جور بیش و سخت نیش و ظلم کیش و جان شکر       شیر گیر، آهونما، صیادوش، نخجیرمان
دلربا و دل پسند و دلفروز و دل شکن               جان گداز و سحرساز و ترکتاز و ترکسان
خصم زهد، آشوب عقل، آرام هُش، یغماى صبر     غارت دل، آفت دین، شور تن، غوغاى جان
بگذرد از خاره نوک غمزه دل دوز تو                  همچو فکر ثاقب و اندیشه فخر جهان
آفریدون فر و ایرج شأن، منوچهر آنکه هست         میراقطاع عراق و مرزبان اصفهان
آفتاب دین و دولت، آسمان جود و جاه             بوستان بذل و همت، گلستان مجد و شأن
نفخه خلقش بگیرد از کف عنبر عبیر             رشحه جودش برآرد از دل «عمّان» امان
راى و رأى او منیر و خلق و خلق او هُژَبر         طول نول او خطیر و بذل و فضل او روان
دست او ابر مَطیر  و طبع او بحر قعیر             علم او کوه شپیر و بخت او بخت جوان
پیش عزم او شود کوه گران، موم خفیف         پیش حزم او شود، موم روان، کوه گران
جود او با جود جعفر آفتاب و ماهتاب            بذل او با بذل یحیى آسمان و ریسمان
تیغ و تیر او چه باشد آیت فتح و ظفر            لطف و عُنف  او چه باشد، مایه سود و زیان
امر او سازد به بستان شنبلید  از اسپرم     حکم او آرد به هامون نیلفر از اقحوان
روزگار از اقتران چار مام و نُه پدر               همچو تو فرزند نارد یک قرین، در صد قران
قدردانى نیست آوخ مرمرا در روزگار            سنجرى  باید که بخشد انورى  را قدر و شأن
با چنین نظمى هژبر و با چنین طبعى منیر          آسمانم با غمان و رنج دارد توأمان
چرخ استیزه سگال و اختر کاهش پژوه              کرد آبم بهر آب و کرد داغم بهر نان
لیک با تایید جودت، مرمرا اندیشه نیست          کو چو سنجر قدردانى مى‏نباشد در جهان
تا نه در رنگ و بها خیرى بود چون شنبلید       تا نه در تاب و ضیا پیچاده همچون بهرمان
چهر احبابت بود زآنسان که رخسار عقیق     روى حسّادت بود زآنسان که برگ زعفران
کام بخش و کامیاب و کامجوى و کام ده        شاد زى و شادباش و شادخوار و شادمان

    میرزا محمد على بهار در پایان این قصیده در توصیف او گفته است: «چون طرّه دلبرانِ عنبر در سواد اشعارش نهفته و چون حجله سیمبران خزینه خاطرش مشحون به درارى سفته. جوانى است با کمال دانش و روانى است با غایت بینش اشراف ».
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: