دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

 ترجمه و شرح دعاى صباح: این اثر ترجمه ‏اى منظوم است از دعاى صباح منسوب به حضرت امیرالمؤمنین على (ع) که قطب‏ الدین به درخواست «بعضى برادران دینى و دوستان یقینى» تصحیح و ترجمه و در برخى موارد شرح کرده است.
     در فهرست کتب خطى کتابخانه آستان حضرت احمد بن موسى، مقدمه این دعا، مفتاح الفتوح و رموزالکنوز نامیده شده است .
    او نخستین بار در سال ۱۱۳۰ ه . ق. نسخه ‏اى از این اثر را به خط کوفى از روى خط میرابراهیم قزوینى کتابت کرد و سپس با نسخه ‏اى دیگر که در سال ۱۱۵۹ ه . ق. به دست آورد، به مقابله و تصحیح آن پرداخت. ترجمه هر عبارت را در قالب یک رباعى آورده است. تمام این رباعیات از آن او نیست و چنانکه گفته: «بعضى رباعیات از خود و از بعضى عارفان، مناسب هر عبارتى» تحریر کرده است. وى اختلاف دو نسخه را در حاشیه آورده و در مواردى که اعراب کلمات مختلف بوده، در حاشیه به رنگ سرخ به توضیح پرداخته است. قطب ‏الدین در مقدمه آن پس از تحمید و نعت رسول اکرم (ص) به تفصیل درباره علّت تصحیح و ترجمه دعا به نظم و مراحل انجام آن توضیح داده و گفته است:
     «چون بعضى برادران دینى و دوستان یقینى از این فقیر، اقل عبادالله، محمد المدعو به قطب ‏الدین الحسینى، درخواست تصحیح و ترجمه دعاى صباح مولاى متقیان و نور ایمان مؤمنان، امیرالمؤمنین علیه‏ السلام نمودند و این فقیر به سى سال قبل از این سنه هزار و صد و سى در بلده قزوین این دعاى بزرگوار را به خط کوفى از روى خط عالم ربانى و فاضل همدانى صاحب علم یقینى میرابراهیم قزوینى ـ طیب ‏اللّه مضجعه ـ نقل نموده و آن مرحوم در همان ایام باز به خط کوفى از روى خط مبارک آن جناب ولایت خطاب ـ علیه‏ الصلوه و السلام ـ که نزد مرحوم مغفور عوض‏ خان بود نقل نموده، چنان گفت که خط آن حضرت ـ صلوات ‏الله علیه ـ معرب نموده و اعراب نسخه ‏هاى دعا از خطوط علما و فضلا است، لهذا اعتماد بر صحت اصل کلمات این دعا است، هرگاه مطابق نسخه ‏هاى منقول مذکور باشد ولیکن اعتماد فقیر در اعراب آن بر علم لغت عربیت است نه بر نسخه‏ هاى مختلف مشهور، و از اتفاقات حسنه آنکه در این سال هزار و صد و پنجاه و نه، نسخه دیگر هم باز به خط کوفى منقول از خط مبارک آن حضرت ـ علیه الصلوه و السلام ـ به دست آمد و خط مرحوم عوض‏ خان مذکور که تصحیح و تصریح نموده که از روى خط آن سطر به سطر مطابق نوشته شده است  در عقب آن است و این نسخه با آن نسخه که به خط کوفى فقیر است به جمیع جهات مطابق و توأمان است به این سبب حسب ‏الالتماس آن عزیزان این نسخه به خط نسخ کمترین، مطابق آن دو نسخه منقول از خط آن جناب قدسى خطاب ـ صلوات الله و سلامه علیه ـ در نهایت صحت قلمى و موافق لغت عربیت تصحیح و ترجمه شده ؛ از براى تشویق داعیانِ سعادتمند بعضى رباعیات از خود و از بعضى عارفان مناسب هر عبارتى تحریر یافت و در حاشیه به سوى اختلاف نسخه ‏ها که مطابق خط آن جناب نبود اشاره نمود، تا ان شاء اللّه نسخه‏ هاى این دعا تصحیح یافته اختلاف فیما بین نماند، مگر در موقعى که اعراب کلمات به حسب لغت عربیت مختلف تواند بود، لهذا در آن موقع به سرخى اشاره از براى دو قرائت نمود و اگر احدى تحقیقات معانى عبارات این دعا را زیاده از ترجمه خواسته باشد رجوع به شرحى عربى که فقیر در آنجا به عنوان ایجاز و اختصار فى‏ الجمله بیان نموده است نماید ».
    از این اثر، چندین نسخه موجود است: نسخه ‏اى به شماره ۴ / ۴۸۸۹ در کتابخانه مجلس شورا ؛ نسخه ‏اى دیگر در همان کتابخانه به شماره ۲ / ۱۲۳۴۷، در این مجموعه، نسخه ‏اى از شرح عربى آن نیز موجود است ؛ نسخه‏ اى به شماره ۲ / ۴۰۹۲ در کتابخانه آیت ‏الله مرعشى ؛ نسخه ‏اى در کتابخانه آستان شاه‏چراغ به شماره ردیف ۲۶۱ و شماره ثبت ۲ / ۴۴  ؛ نسخه ‏اى به شماره ۷۴۹۹ در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران .
    این اثر همراه با مقدمه عربى، نخستین بار ضمیمه انهار جاریه توسط کتابفروشى احمدى شیراز در سال ۱۳۷۳ ش. به چاپ رسید. نسخه ‏اى از آن نیز توسط دکتر محمود طاووسى در مجله علوم اجتماعى و انسانى دانشگاه شیراز (دوره پنجم، شماره اوّل، پاییز ۱۳۶۸ ش. از صفحه ۹۴ تا ۱۰۶) به چاپ رسیده است.
     از آنجا که این اثر چاپ شده، در ادامه فقط قسمت هایى اندک از آن را نقل مى ‏کنیم.

                                 بسم الله الرحمن الرحیم
 
اى اسم تو حادث شده از ذات قدیم         مذکور در ابتداى قرآن کریم
خود را به نشان تو نمائیم نشان           اى آنکه تو اللّهى و رحمن و رحیم
 
                       یا من دلع لسان الصّباح بنطق تبلّجه
 
اى رقص‏کنان چو ذرّه بهرت خورشید         مهر تو ضیابخش دل اهل امید
تاریک نشینانِ شب حرمان را               لطفت به زبان صبح در داده نوید
 
                  و سرّح قطع اللّیل المظلم بغیاهب تلجلجه
 
اى آنکه شب تیره فرستى به عدم          وز صبح کنى روى جهان را خرّم
آنى که صفات تو جمال است و جلال       وز فیض تو است نور و ظلمت با هم
 
                    واتقن صنع الفلک الدّوّار فى مقادیر تبرّجه
 
اى آنکه زبهر خاطر اهل نظر                  افروخته این گنبد اعلى منظر
اى صنع تو داده چرخ را زینت و فر          آراسته چون افسر شاهان به کمر
 
                       و شعشع ضیاء الشّمس بنور تأجّجه
 
اى چهره مهر شعشعانى از تو                اى نور چراغ آسمانى از تو
افروخته [ اى ] زبانه شمع و سپهر           اى نور وجود کن فکانى از تو
 
                                یا من دلّ على ذاته بذاته
 
اى آنکه خودش راهبر بنده شده             ذاتش به خودش راهنماینده شده
خورشید دلیل ذات خود هست مدام          اى از تو شعاع مهر تابنده شده
 
                              و تنزّه عن مجانسه مخلوقاته
 
آنجاى که مهر جانفزاى تو بود                خورشید چو ذره در هواى تو بود
تو واجب و خلق توست ممکن، پس کى      هم جنس تو آفریده‏هاى تو بود
 
                                و جلّ عن ملائمه کیفیّاته
 
اى آنکه جلیلى و علیّى و عظیم           بى‏چون و چگونه‏اى تو اى ربّ کریم
ما حادث و ذات تو قدیم ازلى               هرگز نتوان به کنه ذات تو رسیم  
 
    در آخر نیز در ترجمه آن دعاى شریف چنین سروده است:
و استمع ندائى و استجب دعائى و حقّق بفضلک املى و رجائى
 
آنگه ز کرم شنو نواهاى مرا                بپذیر به لطف خود دعاهاى مرا
امید مرا رواکن از فضل و کرم              در جنت فردوس نما جاى مرا
 
یا خیر من دعى لکشف الضّرّ  و المأمول لکلّ عسرٍ و یسرٍ
 
اى خوب‏ترین کسى که آن خوانده شده        در دفع بلا ز هر که درمانده شده
اى آنکه به هر سختى و هر آسانى             ز امید عطاى او دلم زنده شده
 
بک انزلت حاجتى فلاتردّنى من سنّى مواهبک خائبا یا کریم یا کریم یا کریم
 
امید تویى در همه دشوارى و بیم             حاجت به تو آورده‏ام اى رب رحیم
نومید مکن مرا ز بخشش‏هایت                 اى آنکه کریمى تو کریمى تو کریم
 
برحمتک یا ارحم‏ الرّاحمین و صلّى اللّه على سیدنا محمدٍ و اله الطاهرین
 
اى ارحم  راحمان، از آن رحمت خاص          بفرست سوى سید سادات خواص
هر دم بادا هزار صلوات و سلام                بر احمد و آل او به صدق و اخلاص
 
     این است صورت خط امیرالمؤمنین علیه‏ سلام الله ربّ العالمین که در آخر نسخه [به] خط مبارک خود تحریر فرموده است: کتبه على‏ بن ابى‏ طالب فى اخرنهار الخمیس حادى‏ عشر شهر ذى‏ الحجه سنه خمس و عشرین من الهجره النبویه.
 
یارب تو به فضل خویش این مسکین را          این بنده معروف به قطب‏الدین را
محشورش کن به مصطفى و آلش              محجوبش  کن کتاب علیین را
 
    بطباق المنقول من خطه روحى فداه علیه الف الف سلام الله قابله مترجمه الفقیر الى اللّه الغنى محمد المدعو بقطب ‏الدین الحسینى .
    در پایان نسخه ۴ / ۴۸۸۹ کتابخانه مجلس که به خط حسن‏بن محمد حسینى ـ احتمالاً پسر سید قطب ‏الدین ـ نگارش یافته چنین آمده است:
     الفقیر الى الله الغنى قطب‏ الدین محمد الحسینى و نقلت من خطه علیه ‏سلام الله الملک المنان فى شهر رمضان المبارک من شهور سنه ۱۲۰۳ ثلث و ماتین بعد الالف و انا العبد المفتقر الى رحمه ربّى الغنى الحسن بن محمد الحسینى غفرالله ذنوبهما .
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: